نبش قبر در چه مواردی جایز است؟

در احکام اسلامی بر حفظ حرمت و شأن اموات مسلمان از زن و مرد گرفته تا کودک و حتی افراد دیوانه تاکید بسیاری شده است، از این رو شکافتن و نبش قبر که موجب نمایان شدن جسد متلاشی شده میت می‌شود، اهانت و هتک حرمت به وی تلقی شده و بنابر اجماع فقها حرام و ممنوع است.

شایان ذکر است که مراجع عظام تقلید در خصوص چگونگی و جزئیات نبش قبر دیدگاه‌های متفاوتی دارند و برخی از فقها شکافتن قبر و بیرون آوردن میت از آن را در شرایطی مجاز دانسته‌اند که در ادامه این گزارش مشروح استفتائات آنان را با هم می‌خوانیم.

آیت‌الله خامنه‌ای:

– نبش قبر جایز نیست مگر آنکه بدن تبدیل به خاک شده باشد.

– تخریب قبور مومنین و نبش آنها جایز نیست، حتى اگر براى تعریض کوچه‏‌ها باشد، و در صورت وقوع نبش قبر و آشکار شدن بدن میّت مسلمان یا استخوان‏هاى آن که هنوز پوسیده نشده‏‌اند، واجب است دوباره دفن شوند.

 سؤال: نبش قبر و انتقال اجساد چه حکمى دارد؟

جواب: نبش قبر براى نقل به غیر مشاهد مشرفه جایز نیست و براى نقل به مشاهد مشرفه نیز اگر میت وصیت نکرده باشد اشکال دارد؛ اما اگر وصیت کرده باشد که او را در مشاهد مشرفه دفن کنند و از روى فراموشى یا جهل به وصیت و یا مخالفت با آن در جاى دیگر دفن شده باشد، مى‌توانند نبش کنند و او را به مشاهد مشرفه انتقال دهند، البته در صورتى که بدن تغییر نیافته باشد و تا وقت دفن نیز به گونه‌اى تغییر نکند که موجب هتک میت و ایذاء زنده‌ها باشد.

سؤال: بیرون آوردن جنازه میت با توجه به مدت مدیدى که از دفن آن مى‌‌گذرد و انتقال آن به قبرستان دیگر چه حکمى دارد؟ س2: امکان دارد از محل قبرستان خاک‌بردارى شود و در اثر خاک‌بردارى اجساد و بقایاى آنها نمایان گردند، در این صورت حکم شرعى چیست؟

جواب: نبش قبر و بیرون آوردن اجساد، جایز نمى‌‌باشد مگر آن که خود قبور با حفر اطراف آن و بتون‌ریزى بدون آن‌که مستلزم نبش قبر شود، منتقل گردد و در صورت خاک‌بردارى و رؤیت جسد باید فوراً دفن شود.

آیت‌الله وحید خراسانی:

شکافتن قبر در چند مورد حرام نیست.

– اوّل آن که میّت در زمین غصبى دفن شده باشد و مالک زمین راضى نشود که در آن جا بماند.

– دوم آن که کفن یا چیز دیگرى که با میّت دفن شده غصبى باشد و صاحب آن راضى نشود که در قبر بماند.

و همچنین است اگر چیزى از مال خود میّت که به ورثه او رسیده با او دفن شده باشد و ورثه او راضى نشوند که آن چیز در قبر بماند مگر در صورتى که آن چیز مال کمى باشد ، که در این صورت نبش قبر محلّ اشکال است.

– سوم آن که شکافتن قبر موجب هتک حرمت نباشد و میّت بى غسل یا بى کفن دفن شده باشد ، یا بفهمند غسلش باطل بوده ، یا به غیر از دستور شرع کفن شده ، یا در قبر او را رو به قبله نگذاشته اند.

– چهارم آن که براى ثابت شدن حقّى که اهم از حرمت میّت است ، بخواهند بدن میّت را ببینند.

– پنجم آن که میّت را در جایى که بى احترامى به اوست ، مثل قبرستان کفّار یا جایى که کثافت و خاکروبه مى ریزند ، دفن کرده باشند.

– ششم آن که براى یک مطلب شرعى که اهمّیت آن از شکافتن قبر بیشتر است قبر را بشکافند ، مثلا بخواهند بچّه زنده اى را از شکم زن باردارى که دفنش کرده اند بیرون آورند.

– هفتم آن که بترسند درنده اى بدن میّت را پاره کند ، یا سیل او را ببرد ، یا دشمن بیرون آورد.

– هشتم آن که قسمتى از بدن میّت را که با او دفن نشده بخواهند دفن کنند ، ولى احتیاط واجب آن است که آن قسمت از بدن را طورى در قبر بگذارند که بدن میّت دیده نشود.

آیت‌الله سیستانی:

نبش قبر جایز نسیت مگر اینکه مرده کاملا متلاشی شده باشد.

آیت‌الله مکارم شیرازی:

– نبش قبر مسلمان یعنى شکافتن قبر او حرام است، هر چند طفل یا دیوانه باشد.

– منظور از نبش قبر آن است که آن را طورى بشکافند که آثار بدن میّت ظاهر شود و اگر بدن ظاهر نشود اشکال ندارد. مگر این که موجب هتک و بى احترامى باشد.

نبش قبر مسلمان در چند مورد حرام نیست:

1. در صورتى که میّت در زمین غصبى دفن شده باشد و مالک زمین راضى نشود، همچنین اگر کفن یا چیز دیگرى که با میّت دفن شده غصبى باشد، یا چیزى از اموال میّت که به ورثه تعلّق دارد با او دفن شده باشد و ورثه راضى نشوند که آن چیز در قبر بماند (مانند انگشتر یا زینت آلات قیمتى) حتّى اگر راضى شوند و ماندن آن در قبر اسراف باشد باید آن را بیرون آورند، امّا اگر میّت وصیّت کرده که دعا یا انگشترى را مثلاً با او دفن کنند در صورتى که وصیّت او بیش ازثلثنباشد و اسراف محسوب نشود نمى توانند قبر را بشکافند.

2. در صورتى که براى اثبات حقّى لازم باشد بدن میّت را ببینند.

3. در موردى که میّت را در جایى دفن کرده اند که نسبت به او بى احترامى است، مانند قبرستان کفّار، یا جایى که کثافات مى ریزند.

4. براى انجام یک مطلب شرعى که اهمّیّت آن از شکافتن قبر بیشتر است، مثل این که بخواهند بچه زنده اى را از شکم زن حامله بیرون آورند (البتّه معلوم است بچّه مدّت کمى بعد از مادر ممکن است زنده بماند).

5. در جایى که بترسند درنده اى به بدن میّت آسیب برساند، یا دشمن آن را بیرون آورد.

6. در موردى که قسمتى از بدن میّت با او دفن نشده و بخواهند دفن کنند، ولى احتیاط واجب آن است که آن قسمت را طورى دفن کنند که بدن میّت ظاهر نشود.

آیت‌الله بهجت:

– نبش قبر مسلمان، یعنی شکافتن قبر او، اگرچه طفل یا دیوانه باشد حرام است، ولی اگر بدنش از بین رفته و خاک شده باشد اشکال ندارد.

فرموده‌اند شکافتن قبر در چند مورد جایز است:

١ـ میّت در زمین غصبی دفن شده باشد و مالک زمین راضی نشود که در آنجا بماند.

٢ـ کفن یا چیز دیگری که با میّت دفن شده غصبی باشد و صاحب آن راضی نشود که در قبر بماند. و همچنین است اگر چیز گران‌بهایی با او دفن شود و بدون نبش قبر نشود آن را بیرون آورد.

٣ـ میّت بدون غسل یا کفن یا حنوط دفن شده باشد، یا بفهمند غسلش باطل بوده، یا به غیر دستور شرع کفن شده، یا در قبر او را رو به قبله نگذاشته‌اند. ولی احوط این است که اگر موجب هتک و بی‌احترامی میّت شود نبش قبر نشود و اگر برهنه دفن شده باید ملاحظه کنند که کفن کردن مهم‌تر است یا نبش قبر نکردن، و هر کدام برای میّت اهمیت بیشتری دارد رعایت نمایند.

۴ـ بترسند درنده‌ای بدن میّت را پاره کند، یا سیل او را ببرد، یا دشمن بیرون آورد، یا بخواهند میّت را به مشاهد مشرّفه منتقل کنند، اگرچه وصیّت به این مطلب نکرده باشد، بنابر اظهر.

در پایان باید گفت نبش قبر علاوه بر آنکه توسط علماء دینی ممنوع و حرام شمرده شده، طبق ماده 634 قانون مجازات اسلامی جرم تلقی گردیده و «هر کس بدون مجوز مشروع نبش قبر نماید به مجازات حبس از سه ماه و یک روز تا یکسال محکوم می شود» که البته این قانون نیز برای حفظ شأن و حرمت مؤمنان پس از مرگ ایجاد شده است.