وقتی خواننده‌های پاپ سراغ موسیقی مذهبی می‌روند
بصیر،
در ابتدا با ورود اشعار مذهبی به آثار موسیقی پاپ مخالفت‌هایی می‌شد، علت آن هم شاید تصویر اشتباهی بود که عده‌ای از مداحان با استفاده از ملودی‌های موسیقی غربی، در نوحه‌های خود ترسیم کرده بودند. به هر حال، آن تجربه‌های ناموفق و همچنین موضع‌گیری‌های مخالفت آمیز در مورد موسیقی، باعث شد با دید مناسبی به ارائه موسیقی‌های پاپ مذهبی در کشورمان نگریسته نشود. نگرشی که در اواخر دهه 70 خورشیدی با انتشار چند قطعه موسیقی بسیار خوب در شرح واقعه عاشورا و وصف ائمه (ع) رنگ باخت و دید مناسب‌تری نسبت به آثار موسیقی پاپ مذهبی ایجاد شد.
اولین آهنگ‌های مذهبی پاپ را چه کسانی خواندند؟
خوانندگان موسیقی در سال‌های نخست ظهور موج جدید پاپ‌خوانی، معمولاً پس از آنکه مجوز فعالیت رسمی خود را دریافت می‌کردند، یک یا دو قطعه مذهبی را در آلبوم خود می‌گنجاندند که اتفاقا آن قطعات معمولا جزء محبوب‌ترین آثارشان می‌شد. شادمهر عقیلی خواننده مشهور پاپ در آن سال‌ها بود که در میان قطعات آلبوم نخستینش، قطعه‌ای با نام “گل یاس” در وصف حضرت فاطمه زهرا (س) خواند که این اثر همچنان نیز از محبوبیت بالایی برخوردار است.
علیرضا عصار دیگر خوانند پاپ نیز که چندین تک قطعه را در وصف ائمه (ع) خوانده بود، در سال 1382 توانست مجوزهای انتشار آلبوم تماماً عاشورایی خود را با نام “مولای عشق” دریافت و این مجموعه را روانه بازار موسیقی کند. پیش‌تر نیز غلامرضا کویتی‌پور مداح جنگ تحمیلی، با انتشار مجموعه آلبوم‌های “غریبانه 1 و 2” و “خاموش”، زمینه مدح ائمه (ع) را همراه با استفاده از ادوات موسیقی فراهم کرد بود. انتشار چنین آثاری، شرایط اجرای موسیقی‌های پاپ مذهبی را برای خوانندگان موج جدید ظهور یافته در اوایل دهه 80 سهل ساخت تا پس از آن افرادی نظیر رضا صادقی، محسن چاوشی، محسن یگانه، بنیامین بهادری، علیرضا طلیسچی و… در آثار زیرزمینی‌شان قطعاتی را در وصف معصومین (ع) بخوانند و چند سال بعد نیز این اتفاقات را این بار در قالب آثار مجاز موسیقی پاپ انجام دهند.
آلبوم‌های گروهی در شرح واقعه عاشورا و وصف امام رضا (ع)
در سال 1388، آلبوم رسمی گروهی “سلام آقا” با محوریت واقعه عاشورا با صدای چهار خواننده پاپ شامل مهدی یغمایی، محسن چاوشی، محمد علیزاده و رضا صادقی منتشر شد. در این آلبوم، مهدی یغمایی چهار اثر و هر سه خواننده دیگر هر کدام دو قطعه برای سیدالشهداء (ع) و دیگر مظلومین دشت کربلا خواندند. قطعه ظهر عطش (یا حسین) محبوب‌ترین قطعه این آلبوم است که نماهنگ آن هر ساله در ایام محرم از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پخش می‌شود. محمود کریمی مداح سرشناس کشور نیز یکی از طرفداران این قطعه موسیقی است که اذعان می‌کند چندین بار با شنیدن این اثر مذهبی از محسن چاوشی، اشک ریخته است. پس از این آلبوم گروهی، در سال 89 آلبومی دیگر این بار با هشت خواننده و با نام “هشت” در وصف امام رضا (ع) منتشر شد که در این مجموعه موسیقی مذهبی نیز محسن چاوشی و رضا صادقی حضور داشتند. دیگر خواننده‌های این آلبوم را رضا یزدانی، علی اصحابی، حمید حامی، علیرضا شهاب، امین رستمی و بابک جهانبخش تشکیل می‌دادند. اخیراً هم گروه تولیدی “دلصدا” اخیر در حال تهیه و تولید آلبومی در وصف امام زمان (عج) است که در این آلبوم نیز از صدای خوانندگان مشهور موسیقی پاپ استفاده شده است.
پخش موسیقی پاپ مذهبی از رسانه ملی
صداوسیما در ابتدا روندی خنثی نسبت به اجرای موسیقی‌های پاپ مذهبی در پیش گرفته بود و بدون آنکه واکنشی منفی به این آثار نشان دهد، معمولاً آن‌ها را در تلویزیون یا روی موج رادیو پخش نمی‌کرد. قطعه وحدت (والا پیامدار) مرحوم فرهاد مهراد که برای پیامبر اکرم (ص) خواند، یکی از معدود قطعاتی بود که در آن زمان از تلویزیون ایران پخش می‌شد که البته حواشی مختلفی را نیز در پی خود داشت، اما در اوایل دهه گذشته، رفته‌رفته تیتراژ چند برنامه مناسبتی ماه محرم به قطعاتی اعتقادی – مذهبی با اجرای افرادی چون محمد اصفهانی اختصاص داده شد. این رویکرد در رسانه ملی با منتشر شدن آلبوم‌های موسیقی مذهبی پاپ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد، جدی‌تر پیگیری شد و با گذر زمان، در تلویزیون و رادیو نیز قطعات مختلف موسیقی پاپ مذهبی پخش شد. هم‌اکنون در روزهای مناسبتی سال، پخش نماهنگ‌های مختلفی از قطعه‌های مذهبی حوزه موسیقی پاپ منتشر شده در سال‌های اخیر در دستور کار تلویزیون ملی است و در رادیو نیز آثار متعددی از این هنرمندان تقدیم ایرانیان مسلمان می‌شود.
مخالفان مدح ائمه در قالب موسیقی پاپ چه می‌گویند؟
برخی از اساتید مداحی و موسیقی در ایران، همواره از آنکه موسیقی مذهبی دستگاهی که نوحه‌های اصیل ایرانی بر روی آن‌ها خوانده می‌شد، به صورت کامل از بین رود و جای خود را به موسیقی‌های مذهبی بر روی ملودی‌های پاپ دهد، بیم دارند. از آنجایی که مداحی نواهای خاص خود را دارد و حفظ این نغمه‌های اصیل باید همواره در رأس امور قرار گیرد، نگرانی فراموش شدن آن‌ها کاملاً به جاست، اما باید بر این مسئله نیز توجه داشت که موسیقی مذهبی پاپ را نمی‌توان کاملاً مقابل مداحی‌های دستگاهی قرار داد. در واقع، تکلیف این دو را باید از یکدیگر جدا کرد، زیرا آثار مذهبی در قالب موسیقی پاپ برای جایگزینی مداحی تولید نشده‌اند. خوانندگان این قطعات نیز همواره بر آنکه خودشان را یک خواننده می‌دانند، نه مداح، تأکید فراوانی دارند. از این سو، می‌توان مداحی‌هایی که با ملودی‌های پاپ صورت می‌گیرد را در مقابل نوحه‌های اصیل دستگاهی قرار داد و موسیقی پاپ مذهبی را به عنوان گونه‌ای دیگر از موسیقی مذهبی برای ابراز ارادت به ائمه اطهار (ع) پذیرفت.
شأن اهل بیت (ع) رعایت شود
تولید یک اثر موسیقی مذهبی در حوزه پاپ، بسیار حساس و دشوار است زیرا هنرمند همواره باید مراقب خطر حرمت‌شکنی و عبور نکردن از خط قرمزها باشد. اصولاً خواندن هر نوع اثری در وصف ائمه اطهار (ع)، حساسیت و دقت فراوانی را می‌طلبد، اما در عرصه موسیقی پاپ، به علت گستردگی فضای ملودی و نغمه‌های موسیقی و تنظیم آن‌ها، این دقت باید دوچندان باشد. در واقع، هر هنرمندی که به دنبال خلق اثری با موضوع مدح و ستایش معصومین (ع) است، باید حفظ حرمت این بزرگواران را در دستور کار قرار دهد زیرا در غیر این صورت ضمن هتک حرمت اهل بیت (ع)، مورد غضب مردم اهل دین و علاقه‌مندان به موسیقی نیز قرار خواهد گرفت.
محسن چاوشی خواننده مشهور موسیقی پاپ که تاکنون چندین قطعه مذهبی را منتشر کرده، بر لزوم احترام به ائمه در آثار موسیقی تأکید فراوانی دارد. وی حتی در موسیقی‌های مذهبی خود، از اسلوب ویژه و متمایزی با دیگر آثارش بهره می‌گیرد. چاوشی در مورد لحن اجرای خود در قطعاتی که در وصف ائمه معصوم خوانده، می‌گوید: “من در آثاری که برای ائمه خوانده‌ام نسبت به سایر قطعاتم تغییر لحن داده‌ام، دلیلش هم آن است که وقتی آدم با بزرگی مثل امام رضا صحبت می‌کند، صدایش را بلند نمی‌کند. به همین دلیل در آهنگ امام رضا (ع)، آرام و نرم خوانده‌ام.” این دقت در محسن چاوشی، اعتقاد شخصی اوست، اما حاکی از آن است که در موسیقی مذهبی، باید در تمامی جوانب کار شان و منزلت اهل بیت (ع) رعایت شود.
استفاده از آلات موسیقی ایرانی در تنظیم قطعات
موسیقی پاپ به خودی خود ملودی‌های غربی دارد و اگر در آثار مذهبی پاپ برای تنظیم موسیقی از سازهای غربی نیز استفاده شود، تیشه بر ریشه ارزش معنوی اثر تولیدی زده می‌شود و برای شنونده نیز قابل قبول نخواهد بود. چه خوب است اگر در تنظیم قطعات مذهبی، از سازهای موسیقی ایرانی استفاده شود تا شم و بوی اصالت مدیحه در آن حفظ گردد. در قطعات مذهبی موفق تولید شده در سال‌های اخیر، از همان سازهای مورد استفاده در نوحه و تعزیه‌خوانی نظیر طبل، سنج، نی، فلوت و سازهایی دیگر نظیر انواع سازهای بادی استفاده شده است و معمولاً اگر در قطعه‌ای، سازی که مناسب این‌گونه آثار نیست به کار برده شده، مردم از آن اثر روی گردانده‌اند.
شعر، مرز بین ماندگاری تا لودگی اثر
شعر در موسیقی، مرز بین ماندگاری تا لودگی است. یک شعر خوب، اگرچه درست هم اجرا نشود، برای یک اثر موسیقیایی اعتبار می‌آورد اما یک شعر ضعیف و لوده را هر کس که بخواند، ارزشی برای آن اثر به بار نخواهد آورد. طبیعی است که این مسئله در مورد موسیقی مذهبی نیز چه بسا به صورت جدی‌تری صدق می‌کند. در اصل، شعر یکی از نگرانی‌های عمده اساتید موسیقی مذهبی در کشور است که آن‌ها با مداحان بزرگ قدیمی این حس را شریک هستند. هر دو دسته که روزی شاهد خواندن اشعاری ماندگار در نوحه‌های قدیمی بوده‌اند، نسبت به اشعار سروده شده جدید در وصف ائمه (ع) نگران‌اند. البته تاکنون آن اشعار بی‌ارزش که معمولاً توسط مداح‌های جوان خوانده می‌شوند، به موسیقی پاپ راه نیافته‌اند و خوشبختانه در اشعاری که در موسیقی‌های پاپ مذهبی خوانده می‌شود، حرمت امامان معصوم حفظ می‌شود.
دلی بخوانید!
معمولاً در مصاحبه‌ها از خوانندگانی که یک اثر مذهبی خوانده‌اند، مکرراً پرسیده می‌شود که آیا این کار را با میل و اشتیاق خوانده‌اید؟ پاسخ همه نیز بدون شک بله خواهد بود. اما واقعاً چند درصد آن‌ها بدون آنکه بخواهند فقط دیده شوند و یا بدون اجبار و فقط برای سهولت راه پرپیچ‌وخم اخذ مجوز، این آثار مذهبی را می‌خوانند؟
معمولاً گفته می‌شود کاری به دل خواهد نشست که از دل برون آید. قطعات موسیقی مذهبی محبوب این سال‌ها، عمدتاً توسط افرادی خوانده شده که در همه حال و همه زمان‌ها اعتقاد قلبی خود را ثابت کرده‌اند. چاوشی در آلبوم نخست خود که بدون مجوز منتشر شد، برای امام حسین (ع) خواند، در یک آلبوم گروهی مذهبی برای حضرت عباس (ع) خواند و تک قطعه‌ای را در زمانی که مجوزش را به سهولت می‌گرفت و برای اخذ مجوز نیازی به خواندن چنین آثاری نداشت، برای امام علی (ع) خواند. این اتفاقات در مورد خوانندگان دیگری مانند علی لهراسبی و بنیامین بهادری که در شرایط مختلف برای ائمه خوانده و آثار مذهبی‌شان بر دل مردم نشسته نیز صادق است.
اما خوانندگانی نیز در این عرصه هنری وجود دارند که آثار مذهبی را دست‌مایه شهرت کرده و سعی دارند برای رسیدن به سطح اول موسیقی از این نردبان هموار بالا روند اما چون آثار آن‌ها عمقی و دلی نبوده، هرگز به دل مخاطبان موسیقی نمی‌نشیند و نردبان موفقیت نیز آن‌ها را به اوج نخواهد رساند. امروز مرسوم است افرادی که سابقاً آثاری سخیف خوانده‌اند و حال قصد ورود به عرصه مجاز موسیقی را دارند، با خواندن آثاری برای ائمه اطهار (ع)، سعی دارند بر محبوبیت خود بیفزایند.
چرا موسیقی پاپ مذهبی باید گسترش یابد؟
موسیقی پاپ مذهبی علیرغم تمامی محدودیت‌ها، مشکلات و بعضاً سنگ‌اندازی‌هایی که بر سر راهش وجود دارد، هم‌اینک جزئی از شنیداری‌های مردم اهل ایمان کشورمان در ایام ولادت یا شهادت ائمه معصومین (ع) شده است. حالا عده‌ای از خوانندگان موسیقی پاپ، نوحه‌خوان خانه‌های مردم شده‌اند و علاقه‌مندان فراوانی در روزهای یاد شده، موسیقی‌های پاپ منتشر شده در وصف بزرگواران دین را شنیده و با آن‌ها اشک می‌ریزند. این اتفاق هر ساله نیز گسترده‌تر می‌شود و بر شمار تولیدی‌های موسیقی پاپ در عرصه آثار مذهبی، اضافه می‌گردد.
در شرایط پیش رو، واضح است که برچیدن چنین آثاری غیر ممکن شده و بهتر است مخالفان با این جریان در حال بسط کنار بیایند و به جای ابراز مخالفت خود و سعی بر جلوگیری از انتشار موسیقی‌های پاپ مذهبی، به افزایش کیفیت چنین تولیدی‌هایی همت ورزند. در حقیقت، بزرگان موسیقی و مداحی می‌توانند با راهنمایی‌های خود به جوان‌هایی که چنین آثاری را در عرصه موسیقی پاپ می‌خوانند کمک کنند تا شمار قطعات مذهبی بی‌ارزش را به حداقل رسانند.
