آیا موجودات فضایی شبیه ما هستند؟
بصیر، ده‌ها سال است که دانشمندان، تولیدکنندگان فیلم و حتی کودکان درباره شکل و شمایل موجودات فضایی کنجکاو هستند و بارها در رسانه‌ها تصاویر متفاوتی از آنها خلق شده است. اگر موجودات فرازمینی واقعا وجود داشته باشند، آیا شبیه ما هستند یا ظاهرشان بسیار متفاوت با چیزی است که ما می‌توانیم تصور کنیم.
هالیوود طی این سال‌ها به اندازه‌ی کافی به ما تصوراتی از بیگانگان انسان‌نما داده است. در ابتدا، این لازم بود چون برای جلوه‌های ویژه یک نفر باید لباس مخصوص می‌پوشید.
در حال حاضر، تنها شکلی از حیات که قادر به مطالعه آنها هستیم در همین زمین خودمان وجود دارد. حیات روی زمین ۳٫۵ میلیارد سال پیش از یک منشا به وجود آمد، اما این جد مشترک در نهایت منجر به پیدایش ۲۰ میلیون گونه‌ی زنده از جانوران شد. این جانوران هم به ۳۰ شکل مختلف در گروهی به نام شاخه دسته‌بندی می‌شوند.
زیست‌شناسی به نام «استیون جی گود» در مقاله مشهوری این سوال را مطرح کرد که اگر نوار زندگی را به عقب برمی‌گرداندیم چه اتفاقی می‌افتاد. گود به اهمیت شانس در تکامل اشاره کرد. اگر یک چیز کوچک را تغییر دهیم، عواقب آن با گذر زمان بسیار بزرگ و تاثیرگذار می‌شود.
در آن تاریخی که ما با آن آشنا هستیم، موجودی به نام «پیکیا» یا چیزی شبیه به آن بقا یافت و در نهایت باعث پیدایش ماهیان، دوزیست‌ها، خزندگان، پستانداران و خود ما شد.
اما اگر این جانور از بین می‌رفت چه؟ آیا گروه دیگری از جانداران باعث پیدایش موجودات هوشمند می‌شدند. آن‌وقت موجود هوشمند چه شکلی می‌شد؟ آیا شما این متن را به جای دو چشم با پنج چشم می‌خواندید؟
اگر پیدایش ما به این شکل روی زمین به کوچک‌ترین و ظریف‌ترین تغییرات بستگی دارد، چرا باید موجودات فضایی که در سیارات دیگر تکامل پیدا می‌کنند، کوچک‌ترین شباهتی به ما داشته باشند؟
طبق گفته‌ی «سایمون کانوی موریس»، یک زیست‌شناس تکاملی، پاسخ این سوال را باید در پدیده‌ی «همگرایی تکاملی» جست. این پدیده به پروسه‌ای اشاره دارد که طی آن جانورانی که ارتباط دورادوری با هم دارند، به تدریج به یکدیگر شبیه می‌شوند.
به عنوان مثال، ظاهر نرم مشترک میان دلفین، ماهی تن و گونه منقرض‌شده‌ی ماهی‌خزنده‌سانان همه، به طور مستقل از هم و در واکنش به شرایط محیطی یکسانی تکامل پیدا کردند تا بتوانند با سرعت در آب حرکت کنند.
اما در زیست‌شناسی موجودات فضایی باید انتظار چه چیزهایی را داشته باشیم. بیوشیمی کربن محور محتمل به نظر میرسد چرا که کربن زنجیره‌های اصلی پایداری تشکیل می‌دهد و با دیگر عناصر پیوندهای شیمیایی پایدار، اما شکننده‌ای تشکیل می‌دهد. دیگر عناصر، به خصوص سیلیکون و سولفور، در دماهای شبیه به زمین پیوندهای ناپایدارتری برقرار می‌کند. وجود آب یا هر حلال دیگری هم ضروری به نظر میرسد.
برای اینکه تکامل شکل بگیرد، باید ساز و کاری برای ذخیره و بازسازی اطلاعات وجود داشته باشد مثل DNA، RNA یا هر چیز مشابه آن. با اینکه جانداران تک سلولی خیلی زود در زمین پدیدار شدند، اما تقریبا ۳ میلیارد سال طول کشید تا جانوران چند سلولی تکامل پیدا کنند. بنابراین، این احتمال وجود دارد که حیات در سیارات دیگر در مرحله تک سلولی باقی مانده باشد.
در سیاره‌ای شبیه به زمین، این احتمال هم وجود دارد که تشعشات خورشید یا خورشیدهای بیگانه به عنوان منبع انرژی به کار رود. برای اینکه یک جاندار چند سلولی نسبتا بزرگ بتواند به طور بهینه از نور خورشید استفاده کند، باید یک سیستم جذب نور متشکل از برگ و شاخه داشته باشد. اشکال و عادت‌های رفتاری مشابهی در زمین به طور همگرا تکامل پیدا کرده‌اند. بنابراین، در سیاره‌ای شبیه به زمین می‌توانیم انتظار گیاهان نسبتا آشنایی را داشته باشیم.
با چند استثنا، جانوران یا گیاهان را می‌خورند یا یکدیگر را؛ و روش‌های بسیار متنوعی برای تغذیه وجود دارد. جستجو به دنبال غذا، عمدتا مستلزم حرکت کردن به شکلی است که دهان جلو باشد، به عبارت دیگر نخست‌دهانی باشد. بنابراین این جانور یک سر و دم دارد. دندان و فک هم احتمالا تکامل پیدا می‌کنند تا غذا را نگه دارند و آن را بجوند.
حرکت کردن روی یک سطح سخت نیازمند ساختارهای خاصی مثل پای عضلانی در محل تماس با سطوح است، بنابراین باید سمت پشت و جلو هم وجود داشته باشد. عموما این به معنی وجود تقارن دوسویه هم هست. اکثر جانوران به ابرگروه «دوسوئیان» تعلق دارند.
نظرتان درباره موجودات هوشمند و بزرگ‌مغزی که شاید بتوانند مسافت‌های میان‌ستاره‌ای را طی کنند چیست؟ حشره‌ها با فاصله، متنوع‌ترین گونه‌ی زیستی را در زمین دارند. چرا موجودات فضایی نباید شبیه به آنها باشد؟ متاسفانه، وجود استخوان‌بندی در بیرون از بدن روند رشد را دشوار می‌کند و باید به طور مرتب پوست‌اندازی شود و مجددا پوست رشد کند.
در سیاره‌هایی شبیه به زمین همه‌ی جانوران زمینی که استخوان‌بندی بیرونی دارند، به غیر گونه‌های نسبتا کوچک، هنگام پوست‌اندازی زیر فشار وزن خودشان از بین می‌روند. این در حالی است که برای مغزهای پیچیده یک اندازه مشخصی لازم است.
در زمین، مغزهای نسبتا بزرگ، استفاده از ابزار و توانایی‌های حل مسئله ظاهرا به یکدیگر مرتبط هستند و در میمون‌ها، نگهنگ‌ها، دلفین‌ها، سگ‌ها، طوطی‌ها، کلاغ‌ها و هشت‌پاها چندین بار تکامل یافته‌اند.
موجودات فضایی هوشمند اگر وجود داشته باشند چقدر به ما شبیه خواهند بود؟ شاید اهمیت چندانی نداشته باشد که انسان‌ها فقط دو چشم و دو گوش (برای بینایی و شنوایی استریو یک جفت از هر کدام کافی است) و دو پا دارند. بسیاری از اندام‌های دیگر هم در نتیجه تقارن دوسویه‌ی تکاملی ما جفتی هستند.
البته بسیاری از گونه‌ها گاهی اوقات روند تغییر و تکامل‌شان متوقف می‌شود. به این ترتیب ویژگی‌های زیستی آنها در طول زمان یکنواخت و انعطاف‌ناپذیر می‌شود. تشخیص تغییرات کاربردی از تصادفی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌شناسی تکاملی است و می‌تواند به ما کمک کند که بفهمیم حیات بیگانه چه تفاوت‌هایی با ما دارد.
در حال حاضر روش اصلی جستجو برای حیات هوشمند در فضا این است که به انتقال امواج رادیویی و گاما گوش فرا دهیم. این کار با تمرکز زیادی روی سامانه‌های ستاره‌ای با سیاره‌های شبیه به زمین انجام می‌شود چرا که در چنین سیاره‌هایی احتمال پیدایش حیات بیشتر است.
