گرفتار عذاب ربا نشوید

 

یكی از مواردی كه ممكن است باعث مخلوط شدن مال حرام در زندگی ما شود ربا به‌حساب می‌آید. ربا از گناهان كبیره بوده و حرمت آن از ضروریات دین است. از امام رضا(ع) نقل شده است: «خدا رحمت‌ات كند! بدان كه ربا حرام و از گناهان كبیره است و از چیزهایی است كه خداوند به آن وعده عذاب داده است. پس پناه می‌‌برم به خدا از ربا، و ربا را همه پیامبران و همه كتب آسمانی حرام كرده‌اند».

ربای قرضی یا ربای معامله‌ای
آن چیزی كه به‌عنوان ربا بیشتر در ذهن ما شكل گرفته این است كه پولی را به كسی بدهیم و در عوض آن، مبلغ بیشتر بخواهیم. این ربا به ربای قرضی معروف است كه احكام آن را قبلا در احكام مربوط به قرض دادن و قرض‌گرفتن بیان كرده‌ایم اما ربای دیگری هم وجود دارد كه ممكن است بر اثر ناآگاهی یا خدای ناكرده با آگاهی گرفتارش شویم و آن ربای معامله‌ای است.

نوع ربا و توضیحات

ربای قرضی : هرگونه شرط زیاده در قرض، هرچند ارزش مالی كمی داشته باشد، ربا و حرام است.

ربای معامله‌ای : معامله یك جنس با چیزی از همان جنس است كه البته شرایطی دارد.

سؤال: آیا درصدی كه سپرده‌گذاران به‌عنوان سود از بانك‌ها دریافت می‌كنند، ربا محسوب می‌شود؟
ربای قرضی آن مقدار اضافه بر مبلغ قرض است كه قرض‌گیرنده به‌خاطر قرضی كه می‌گیرد به قرض‌دهنده می‌دهد اما سود حاصل از كاركرد پولی كه به‌عنوان سپرده به بانك داده شده تا به وكالت از طرف صاحب آن در یكی از عقود صحیح شرعی به‌كار گرفته شود، ربا نیست و اشكال ندارد.

شرایط ربای معامله‌ای چیست؟
ربای معامله‌ای زمانی تحقق می‌یابد یا به‌عبارتی، معامله زمانی ربوی می‌شود كه ۳شرط در آن باشد. این شروط عبارتند از:
۱. عرفا یك جنس در مقابل چیزی از‌‌ همان جنس معامله شود.
۲. جنس مورد نظر، وزن كردنی یا پیمانه‌ كردنی باشد. برخلاف آنچه با مشاهده یا شمردن فروخته می‌شود.
۳. جنس فروخته شده كمتر یا بیشتر از عوض آن باشد.

نكته ۱: هر كالایی با محصولی كه از آن به‌دست می‌آید، از یك جنس محسوب می‌شود؛ مانند كنجد و روغن آن، شیر و پنیر یا دوغ، خرما یا انگور و سركه آن و همچنین ۲‌ چیزی كه از یك اصل به‌دست می‌آید، یك جنس محسوب می‌شود؛ مانند پنیر و كشك.

نكته ۲: گوشت گوسفند با گوشت گاو از ۲ جنس است لذا می‌توان مثلا ۲ كیلو گوشت گاو یا شیر آن را در عوض یك كیلو گوشت یا شیر گوسفند خریداری كرد.

نكته ۳: درصورتی كه اصل كالا چیزهای وزن كردنی یا پیمانه‌كردنی باشد ولی چیزی كه از آن به‌دست آمده شمردنی باشد یا به عكس، تفاضل یكی بر دیگری جایز است؛ مثلا فروش یك كیلو پنبه یا كتان در عوض ۲پیراهن.

سؤال: آیا می‌توان مقداری برنج مرغوب را با مقدار بیشتری برنج نامرغوب معامله كرد؟ میوه رسیده و نارس چطور؟
هر دو معامله ربوی است.

سؤال: آیا شیر گاو و شیر گوسفند را می‌توان با وزن‌های مختلف معامله كرد كه ربا نباشد؟

شیر گاو و شیر گوسفند از یك جنس نیست؛ چون از دو نوع حیوان گرفته می‌شود.

سؤال:‌ آیا معامله طلا با طلا درصورت تفاوت وزن اشكال دارد؟

معامله طلا با طلا با تفاوت وزن جایز نیست هرچند یكی از نوع مرغوب و دیگری از نوع نامرغوب باشد. راه صحت معامله آن است كه نوع مرغوب را تبدیل به پول كنند و بخرند و سپس نوع دوم را به همین طریق بفروشند.

احكام دیگر مربوط به ربا
۱. ربا حرام است و اضطرار و ناچاری دلیل جواز معامله ربوی نیست و مقایسه آن با خوردن مردار در حال اضطرار صحیح نیست.

۲. معامله ربوی، باطل است؛ یعنی هر یك از طرفین معامله، مالك آن چیزی كه در معامله ربوی به‌دست آمده، نمی‌‌شوند و باید آن را به مالكش برگردانند.

۳. تفاوت در مرغوب و نامرغوب‌بودن، موجب جواز تفاضل در مقدار نمی‌شود. لذا جایز نیست یك كیلو گندم مرغوب در عوض ۲كیلو گندم نامرغوب معامله شود.

۴. اگر هر دوجنس به یك وزن باشد یا در چیزهایی كه پیمانه‌‌ای است به یك حجم باشد اما مشتری یا فروشنده شرط كند طرف مقابل كاری برای او انجام دهد، حكم ربا را دارد.

۵. ملاك در وزنی یا پیمانه‌ای‌بودن جنس، شهر محل معامله است. لذا در شهری كه اینچنین نیست، ربا نیست.

۶. ربا اختصاص به خرید و فروش ندارد و شامل معاملات دیگر هم می‌شود.

۷. ربا بین پدر و فرزند (چه پسر و چه دختر) و همچنین بین زن و شوهر اشكال ندارد اما بین مادر و فرزند جایز نیست.

سؤال: آیا خرید كالایی به‌طور نسیه به قیمتی بیشتر از قیمت نقدی آن جایز است؟ آیا این معامله، ربا محسوب می‌شود؟

خرید و فروش نسیه كالا به مبلغی بیشتر از قیمت نقدی آن اشكال ندارد و تفاوت نقد و نسیه ربا محسوب نمی‌شود.

سؤال: آیا با باطل شدن معامله ربوی كل معامله باطل می‌شود یا آن مقداری كه به‌عنوان ربا اخذ شده است؟
كل معامله باطل است.