چهارشنبه سوری یک جشن زرتشتی است؟

ما در این پست به نقل از چی ضمن حمایت از کمپین‌ «نه به ترقه» و امثال آن که یک جشن پر سر و صدا را تشویق می‌کنند،‌ برایتان می‌گوییم که فلسفه دقیق جشن چهارشنبه سوری چیست و چه تحریف‌هایی درباره آن شده است. ما برایتان می‌گوییم  آیا چهارشنبه سوری یک جشن مربوط به ایرانیان باستان و زرتشتیان  است یا نه؟ اگر جواب چنین سوالاتی را می‌خواهید، خواندن این پست را از دست ندهید.

چهارشنبه سوری یک جشن زرتشتی است؟

نه. خیلی ها فکر می‌کنند چون در جشن چهارشنبه سوری وجود آتش مهم است،‌ پس لابد این جشن هم به زرتشتی‌ ها یا زمان قبل از حمله اعراب یعنی دوران ایران باستان مربوط می‌شود. اما واقعیت این است که چهارشنبه سوری ربطی به ایران باستان یا زرتشتی‌ها ندارد. چرا؟ چون گاهشمار زرتشتیان به جای شنبه،‌یکشنبه و.. ۱۲ ماه سی روزه دارد که برای هر سی روز ماه اسم خاصی هست. مثلا اگر ما الان ۷ روز هفته را با نام‌های شنبه، یکشنبه،‌دوشنبه و… می‌شناسیم، آنها از اولین روز ماه تا آخرین روز ماه را با ۳۰ نام جداگانه مشخص می‌کنند. جشن گرفتن‌شان هم این‌طوری است که هروقت یکی از نام روزهای ماه با نام جشن یکی شد، آن روز را جشن می‌گیرند، مثلا اسم روز دهم ماه تیر است،‌بنابراین در روز دهم ماه تیر زرتشتیان جشنی به اسم تیرگان برگزار می‌کنند و همین‌طور الی آخر.

از طرفی دیگر، این طور که موبد کورش نیکنام، پژوهشگر زرتشتی گفته، «زرتشتیان پریدن از روی آتش را ناپسند می‌دانند.»

یک دلیل دیگر برای این‌که بگوییم،‌این جشن مربوط به زرتشتی‌ها نیست این‌که، جشن چهارشنبه سوری از غروب سه‌شنبه آغاز می‌شود که در واقع آغاز روز شرعی از نظر مسلمان است. در صورتی که ایرانیان باستان و زرتشتیان، روز شرعی‌شان از سپیده‌دم هر روز شروع می‌شود.

چهارشنبه سوری در شاهنامه آمده است؟

نه. اثری از جشن چهارشنبه سوری در شاهنامه فردوسی نیست. چون فردوسی در شاهنامه از همان تقویمی استفاده می‌کند که ایرانیان باستان داشته‌اند. مثلا برای این‌که بگوید در اول فروردین‌ ماه اتفاقی افتاده، نمی‌گوید در تاریخ چهارشنبه یکم فروردین … به جایش می‌گوید: «سر سال نو هرمز فروردین» یعنی اول سال نو،‌در روز اورمزد از ماه فروردین (اسم اولین روز ماه اورمزد است). بعضی‌ها چهارشنبه سوری را به واقعه گذشتن سیاوش از آتش مرتبط کرده‌اند. دراین باره بحث زیاد است اما مهرداد قدردان،‌پژوهشگر در حوزه‌ی سنت‌های ایرانی به «چی» می‌گوید: «برای این‌که بخواهیم واقعه‌ای را به چهارشنبه سوری مرتبط کنیم باید سند و مدرک ارایه بدهیم. ما در شاهنامه یا کتاب‌هایی که ابوریحان بیرونی نوشته‌ و آیین‌های ایرانی را توضیح داده‌ است، اثری از ارتباط سیاوش و جشن چهارشنبه سوری نمی‌بینیم. » او هم بر این نکته تاکید دارد که، آن زمان ایرانیان شنبه و یکشنبه و چهارشنبه نداشته‌اند که نام جشن‌شان را چهارشنبه سوری بگذارند.
پس چرا می‌گویند،‌جشن چهارشنبه سوری مال ایرانیان باستان است؟

چون زرتشتیان یک رسم دارند که از سالها پیش – شاید از همان چند هزار سال پیش – برگزار می‌شده و زمانش هم در ۵ روز آخر سال یا پنج روز خمسه‌ی مسترقه است. زرتشتیان هنوز هم در روستاهای زرتشتی‌نشین در این روزها بر روی پشت بام‌هایشان آتش روشن می‌کنند. زرتشتیان این‌کار را برای پیشواز سال نو انجام می‌داده‌ و هنوز هم آن را برپا می‌کنند. البته از روی آتش نمی‌پرند. فقط دم غروب آتشی روشن می‌شود،‌مدتی روشن می‌ماند و تمام. می‌گویند که، ایرانیان باستان بعد از حمله اعراب چون می‌خواستند آیین و رسوم‌شان را زنده نگه دارند، به آنها گفته بودند که، این آتش را برای این‌ برگزار می‌کنند که نحسی چهارشنبه آخر سال از بین برود. چون ایرانیانمی‌دانسته‌اند که شب چهارشنبه آخر سال در بین اعراب منحسوس است و به همین خاطر این ابتکار را به خرج داده‌اند تا مراسم‌شان پابرجا بماند.