آیا قرآن در یک شب نازل شده است؟

بصیر، آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیه 1 سوره  مبارکه «قدر» به نزول قرآن کریم اشاره کرده است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم؛

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

«إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ، ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم!» (قدر/ 1)

از آیات قرآن به خوبی استفاده می‌شود: قرآن مجید در ماه مبارک «رمضان» نازل شده است: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ» و ظاهر این تعبیر آن است که: تمام قرآن در این ماه نازل گردید.

در نخستین آیه سوره «قدر» می‌افزاید: «ما آن را در شب قدر نازل کردیم» (إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَهِ الْقَدْرِ).

گر چه، در این آیه صریحاً نام قرآن ذکر نشده، ولی مسلّم است که ضمیر «إِنّا أَنْزَلْناهُ» به «قرآن» باز می‌گردد و ابهام ظاهری آن برای بیان عظمت و اهمیت آن است.

تعبیر به إِنّا أَنْزَلْناهُ: «ما آن را نازل کردیم» نیز اشاره دیگری به عظمت این کتاب بزرگ آسمانی است، که خداوند نزول آن را به خودش نسبت داده، مخصوصاً با صیغه «متکلم مع الغیر» که مفهوم جمعی دارد و دلیل بر عظمت است.

نزول آن در شب «قدر»، همان شبی که مقدرات و سرنوشت انسان‌ها تعیین می‌شود، دلیل دیگری بر سرنوشت‌ساز بودن این کتاب بزرگ آسمانی است.

از ضمیمه کردن این آیه با آیه سوره «بقره»، نتیجه گیری می‌شود که شب قدر در ماه مبارک «رمضان» است، اما کدام شب است؟ از قرآن چیزی در این مورد استفاده نمی‌شود، ولی روایات در این باره بحث فراوان کرده‌اند.

در اینجا سؤالی مطرح است و آن این که: هم از نظر تاریخی و هم از نظر ارتباط محتوای قرآن با حوادث زندگی پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله)، مسلّم است این کتاب آسمانی به طور تدریجی و طی 23 سال نازل گردید، این امر چگونه با آیات فوق که می‌گوید: در ماه رمضان و شب قدر نازل شده، سازگار می‌باشد؟

پاسخ این سؤال ـ به گونه‌ای که بسیاری از محققان گفته‌اند ـ این است که: قرآن دارای دو نزول بوده است.

نزول دفعی، که در یک شب تمام آن، بر قلب پاک پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله) یا «بیت المعمور» یا از «لوح محفوظ» به آسمان دنیا، نازل گردید.

و نزول تدریجی، که در طول بیست و سه سال دوران نبوت انجام گرفت.

بعضی نیز گفته اند: آغاز نزول قرآن در «لیله القدر» بوده نه تمام آن، ولی این بر خلاف ظاهر آیه است که می‌گوید: ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.

قابل توجه این که: درباره نازل شدن قرآن در بعضی از آیات، تعبیر به «انزال» و در بعضی تعبیر به «تنزیل» شده است، و از پاره‌ای از متون لغت استفاده می‌شود: «تنزیل» معمولاً در جایی گفته می‌شود که چیزی تدریجاً نازل گردد، ولی «انزال» مفهوم وسیع‌تری دارد، که نزول دفعی را نیز شامل می‌گردد.

این تفاوت تعبیر که در آیات قرآن آمده، می‌تواند اشاره به دو نزول فوق باشد.

فرهنگ نیوز