۲ اسفند – ۲۱ فوریه؛ در تاریخ چه گذشت؟

بصیر، امروز ۲ اسفند برابر با ۲۱ فوریه تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.
رویداد ها:

۱۵۱۴ – زادروز شاه طهماسب صفوي و نگاهي کوتاه به وضعیت ایران در زمان او

تصوير شاه طهماسب يکم

شاه طهماسب یکم، دومين شاه از دودمان صفويان ۲۱ فوريه سال ۱۵۱۴ در نيمه شب به دنيا آمد و به همين سبب بسياري از مورخان ۲۲ فوريه را زادروز او نوشته اند. وي پس از درگذشت پدرش شاه اسماعيل، در ده سالگي به سلطنت ايران رسيد و پنج دهه حكومت كرد. شاه طهماسب خوي سپاهيگري نداشت و در زمان او، ايران مورد تعرض خارجي قرار گرفت، آسيب ديد و تضعيف شد. وي در عين حال يك نويسنده بود و تذكره شاه طهماسب ازوست.

از رويدادهاي عصر شاه طهماسب يکم آمدن آنتوني جنكينسون انگلیسیAnthony Jenkinson از جانب اليزابت اول (۱۵۳۳ – ۱۶۰۳) از راه روسیه به قزوين و ملاقات او با شاه طهماسب در بیستم نوامبر ۱۵۶۲ و دادن نامه و هدایای پادشاه انگلستان است. طبق یادداشت های جنکینسون که در صفحات۹۸ تا ۱۰۰ کتاب «دیدار آنتونی جنکینسون از ایران (پرشیا) Journey Of Anthony Jenkinson Into Persia» تالیف ریچارد هکلویر Richard Hakluyt آمده است، شاه طهماسب به جاي بحث سياسي، از او درباره مذهبش پرسيده بود و پس از آن كه شنيد که مسلمان نیست بيرونش كرده بود. جنکینسون درباره چگونگي بیرون آمدن خود از کاخ سلطنتی قزوین نوشته است که به سبب خارج از اسلام بودنش، در طول راه بااو یک مامور حرکت می کرد که سطلی در دست داشت و خاک هرجارا که وی پای بر آن می نهاد با بیلچه برمی داشت به سطل می ریخت تا پای کافر زمین را آلوده و نجس نکند و …. جنکینسون نوشته است که هنگام ورود به کاخ و پیش از پیاده شدن از اسب، کفشهای اورا خارج و کفشی شبیه دمپایی برپایش کردند تا باآن کفشها به حضور شاه برسد. جنکینسون به جای واژه پادشاه، عنوان شاه طهماسب را در موارد متعدد «صوفی بزرگ» نوشته است. جنکینسون نوشته است که هدف ماموریت ایران برقرارکردن داد و ستد، استفاده از تسهیلات بازرگانی و گرفتن اجازه رفت و آمد و اقامت برای انگلیسی ها بود، ولی به باور مورخان مقصود اروپاییان از رفت و آمد به دربار ایران این بود که آتش خصومت و جنگ میان ایران و عثمانی را با تحریک هرکدام علیه دیگری روشن نگهدارند تا به این وسیله از جانب قدرت های شرق آسوده خاطر شوند. از زمان الیزابت یکم و پس از شکست اسپانیا در جنگ دریایی با انگلستان در دریای شمال بود که این کشور وارد قدرت های برتر اروپایی شده و سیاست استعمار درپیش گرفته بود و … و ایران یکی از قربانیان این سیاست بوده است. جنکینسون که نخستین فرستاده یک پادشاه انگلستان به ایران بود قبلا چهاربار به روسیه سفر کرده و با ایوان چهارم (ایوان مخوف) در مسکو ملاقات کرده و میان دو دولت رابطه برقرار کرده بود.

آنتوني جنكينسون

شاه طهماسب يکم كه مانند پدرش رئيس مذهبي ايران هم بود ترتيب درستي براي جانشيني خود نداد و ايران از این لحاظ هم، پس از وي به دردسر افتاد. در زمان او بود که جماعت دیگری از روحانیون شیعه جبل عامل لبنان، نجف، کربلا و نیز بحرین به ایران دعوت شدند تا در اینجا اقامت و در مساجد موعظه کنند. شاه اسماعیل صفوی از آغاز قرن شانزدهم میلادی شیعه اثنی عشری را مذهب رسمی ایران اعلام کرده بود. قرنها پیش از او، بوئیان (دیلمیان) که باقی مانده عرب را از ایرانزمین بیرون رانده و بغداد را متصرف شده بودند به حمايت از گسترش ترویج شیعه اثنی عشری (۱۲ امامی) پرداخته بودند تا ایران از این لحاظ نیز ماهیت مستقل داشته باشد. پیش از آنان، مرداویز مازندرانی، یعقوب لیث سیستانی و سامانیان خراسانی زبان پارسی، فرهنگ و رسوم ایرانی را احیاء کرده بودند که با این تلاش ها، ایران در جهان اسلامی دارای یک ماهیت مستقل شده است.

مورخان غرب با تفسیر اقدام بوئیان و صفویه، شیعه اثنی عشری را جدا از ناسیونالیسم ایرانی نمی دانند به همانگونه که در سراسر دوران ساسانیان، آیین زرتشت ستون ناسیونالیسم توفنده ایرانی بود.

۱۹۱۶ – نبرد وردن Verdun، خونین ترین نبرد تاریخ آغاز شد

در جريان جنگ جهاني اول، از چنين روزي نبرد وردن Verdun در منطقه اي به همين نام در شمال شرقي فرانسه آغاز شد و تا ۱۸ دسامبر ۱۹۱۶ ادامه يافت. در اين خونين ترين نبرد تاريخ بشر، ۶۸۹ هزار فرانسوي و آلماني کشته و بيش از ۳۰۰ هزار تن ديگر مجروح شدند (هرماه، ۷۰ هزار کشته). جمع کشته شدگان فرانسوي ۳۶۲ هزار و مجروحان اين کشور بيش از ۲۰۰ هزار تن گزارش شده است. منطقه نبرد پوشيده از تپه بود. در اين نبرد بيش از ۴۰ ميليون گلوله توپ شليک شد.

۱۹۳۰ – «پلوتو» يكي ديگر از سيارات منظومه شمسي رصد شد.

۱۹۳۷ – پيمان سعد آباد به تصويب رسيد

۲۱ فوريه ۱۹۳۷ (اسفند ۱۳۱۵) پيمان سعد آباد به تصويب رسيد و لازم الرعايه شد. اين پيمان با نقشه لندن و در پي پديدار شدن نخستين جرقه هاي زنده شدن ناسيوناليسم ايراني و جان گرفتن آن، و با هدف كمرنگ كردن حقوق ايران در قراردادهايي بود كه دولت تهران در جريان كوچك شدن قلمرو خود و از دست دادن اراضي و شهرهايش با همسايگان امضا كرده بود.

قرارداد سعدآباد نوعي پيمان عدم تعرّض ميان ايران، افغانستان و تركيه بود. با امضاي اين قرارداد، خيال انگلستان از تلاش احتمالي ايران به بازگردانيدن دست كم مناطق تاجيك نشين افغانستان به قلمرو وطن آسوده شد. دولت لندن از آغاز سال ۱۹۲۱ و پس از مشاهده بر پاي ايستادن دولت بلشويکي روسيه درصدد برآمد که در کشورهاي جنوب روسيه، ناسيوناليست ها برسر کار آيند تا از پيشروي کمونيسم به سوي جزيره العرب و هندوستان جلوگيري شود و کودتاي سوم اسفند ۱۲۹۹ (فوريه ۱۹۲۱) در همين راستا بود ولي انتظار نداشت که اين حرکت به خيزش ناسيوناليسم ايراني و زمزمه بازگرداندن هرات و … منجرشود که طرح پيمان سعدآبد را به ميان آورد.

۱۹۴۷ – ساخت دوربین عکس فوری (پولاروید)

۲۱ فوریه ۱۹۴۷ در نیویورک اعلام شد که دوربینی ساخته شده است که عکسبرداری با آن نیاز به تاریکخانه ندارد، فیلم آن کاغذ عکس است و پس از برداشتن تصویر چند ثانیه تا یک دقیقه طول می کشد تا محصول کار به دست آید. با اعلام این خبر، دوربین «پولاروید» وارد بازار شد. از دهه آخر قرن بيستم به تدریج دوربین های دیجیتال که نیاز به فیلم و ظهور و ثبوت ندارند و تصاویرشان قابل ادیت کردن و حتی تغییر شکل است جای دوربین های سابق را گرفته اند و چاپ عکس این دوربین ها نیز با پرینتر کامپیوتر صورت می گیرد. ولی فن عکاسی ازجمله مهارت در Shutter Speed (زمان باز بودن دریچه) و F. stop (میزان بازبودن دریچه) و … تغییر نکرده است.

۱۸۴۲ – چرخ خیاطی اختراع شد

John Greenough آمریکایی مشخصات ماشین دوزندگی (اصطلاحا چرخ خیاطی) را که ساخته بود به عنوان اختراع خود به ثبت داد. پیش از او توماس سینت Th. Saintنگلیسی در سال ۱۷۹۰، برتولمی تیمونیه فرانسوی در ۱۸۳۰و والتر هانت W. Hunt آمریکایی در سال ۱۸۳۲ هرکدام نوعی چرخ خیاطی اختراع کرده بودند. پس از جان گرینو، در سال ۱۸۵۴ ایساک سینگر نوع کاملتر چرخ خیاطی را ساخت که به تدریج تکمیل شده است.

John Greenough

۱۹۶۵ – «حاج مالک الشبّاز و در جامعه آمريکا معروف به ملكم ايكس Malcolm X»، يك رهبر مسلمانان آمريكا در يك جلسه سخنراني در شهر نيويورك هدف گلوله قرار گرفت و كشته شد. وي که ۴۰ ساله و از مبارزان تامين حقوق مدني سياهپوستان بود در عين حال يک ناسيوناليست سياهپوست بود.

ملكم ايكس

۱۳۰۰ ش – رضاخان سردار سپه وزير جنگ طي اعلاميه اي خود را مسبب كودتا معرفي كرد و افزود از اقدام خود در پيشگاه عموم شرمنده نيستم.

مناسبت ها

روز جهانی زبان مادری

روز ۲۱ فوریه از طرف یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده‌است. نامگذاری این روز در کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۹ به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی انجام شده‌است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به دلیل اهمیت زیاد آن، سال ۲۰۰۸ را سال جهانی زبان‌ها اعلام کرد.

دلیل نامگذاری روز جهانی زبان مادری از زمانی آغاز شد که در سال ۱۹۵۲ دانشجویان دانشگاههای مختلف شهر داکا پایتخت امروزی کشور بنگلادش که در آن زمان پاکستان شرقی نامیده می‌شد و هنوز مستقل نشده بود، از جمله دانشجویان دانشگاه داکا و دانشکده پزشکی آن تلاش جهت ملی کردن زبان بنگالی به عنوان دومین زبان پاکستان (در کنار زبان اردو) تظاهرات مسالمت آمیزی در این شهر براه انداختند. به دنبال این حرکت دانشجویان، پلیس به آنها تیر اندازی کرده عده‌ای از آنها را کشت. بعد از استقلال بنگلادش از پاکستان و به درخواست این کشور، برای اولین بار سازمان یونسکو در ۱۷ نوامبر سال ۱۹۹۹ روز ۲۱ نوامبر (برابر با دوم و گاهی اول اسفند) را روز جهانی زبان مادری نامید و از سال ۲۰۰۰ این روز در بیشتر کشورها گرامی داشته می‌شود و برنامه‌هایی در ارتباط با این روز برگزار می‌گردد.

زادروزها

۱۹۲۱ – زادروز جان رالز، فیلسوف و نویسنده آمریکایی
۱۹۲۴ – زادروز هاراطون داویدیان بنیانگذار روانپزشکی در ایران

هاراطون داویدیان

۱۹۲۴ – زادروز رابرت موگابه، سیاستمدار زیمبابوه‌ای؛ رهبر، نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور این کشور
۱۹۳۷ – زادروز هارالد پنجم، پادشاه نروژ

رابرت موگابه

۱۹۸۰ – زادروز جیگمی خسار نامگیال وانگچوک، پادشاه بوتان
۱۹۸۹ – زادروز کوربین بلو، بازیگر، مدل، رقصنده و خوانندۀ آمریکایی

آندرس سگوبیا

۱۸۹۳ – زادروز آندرس سگوبیا، گیتاریست اسپانیایی.
۱۹۴۶ – زادروز آلن ریکمن، هنرپیشه انگلیسی

آلن ریکمن

۱۹۵۱ – زادروز گوردن براون، پنجاه و دومین نخست وزیر بریتانیا.
۱۲۹۹ – زادروز آرمان هوسپیان، بازیگر سینما و کارگردان ایرانی

آرمان هوسپیان

۱۳۴۵ – زادروز مرجانه گلچین، بازیگر ایرانی
۱۳۵۷ – زادروز پیروز قربانی، بازیکن فوتبال اهل ایران

گوردن براون

درگذشت‌ها

۱۶۷۷ – درگذشت باروخ اسپینوزا، فیلسوف هلندی.
۱۹۲۶ – درگذشت هایک کامرلینگ اونس، فیزیکدان هلندی؛ برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۱۳

باروخ اسپینوزا

۱۹۴۱ – درگذشت فردریک بنتینگ، زیست‌شناس کانادائی؛ برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی سال ۱۹۲۳
۱۹۶۵ – درگذشت مالکوم ایکس، فعال حقوق بشر و مدافع حقوق سیاه‌پوستان آمریکایی

میخائیل شولوخف

۱۹۸۴ – درگذشت میخائیل شولوخف، نویسنده روس؛ برنده جایزه نوبل ادبیات سال۱۹۶۵
۱۹۹۱ – درگذشت عبدالرحمن شرفکندی، نویسنده، مترجم و شاعر کرد ایرانی ؛ مترجم کتاب قانون در طب نوشته ابوعلی سینا.

عبدالرحمن شرفکندی

۱۳۹۱ – آیت الله عزیزالله خوشوقت ، یکی از مجتهدان و مراجع تقلید ایران