شاخص‌های سیاستگذاری اقتصادی براساس اندیشه امام‌خمینی (ره)
بصیر/
«شاخص‌های سیاستگذاری در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه و فرمایشات امام خمینی (ره)» عنوان تحقیق صمد خباز باویل دانشجوی دکترای مدیریت بازرگانی دانشگاه پیام نور است که با همکاری و استاد راهنمایی دکتر لطف الله فروزنده تهیه و تنظیم شده و در اختیار تسنیم قرار گرفته است:
محورهای تحقیق:
• مبانی و کلیات در اقتصاد اسلامی
• وظایف دولت در اقتصاد اسلامی
• مشارکت عمومی در اقتصاد اسلامی
• محاصرۀ اقتصادی و آثار آن
• ثبات و امنیت
• کشاورزی
• صنعت
• نفت
• بانک‌داری
• بازار و بخش خصوصی
• اقتصاد اسلامی و شرایط بحران
• اقتصاد اسلامی و تجارت بین‌الملل
مقدمه
سیّد روح الله مصطفوی موسوی خمینی (مشهور به امام خمینى) در روز بیستم جمادى الثانى ۱۳۲۰ هجرى قمرى مطابق با ۳۰ شهریـور ۱۲۸۱ هجرى شمسى در شهرستان خمین از توابع استان مرکزى ایران در خانواده‌اى اهل علـم و هجرت و جهاد و در خـانـدانـى از سلاله زهـراى اطـهـر سلام الله علیها، چشم بر جهان گشود. امام خمینى(ره) در نـوروز ۱۳۰۰ هـجـرى شمسـى رهـسپار حـوزه علمیه قـم گردید و به سرعت مراحل تحصیلات تکمیلى علوم حـوزوى را نزد اسـاتید حـوزه قـم طـى کرد. روحیه مبارزه و جهاد در راه خـدا ریـشـه در ارزش‌های اسلامی، بینـش اعـتـقـادى، تربـیت و محیط خانـوادگى و نیز شرایط سـیـاسى و اجـتماعى طـول دوران زندگى آن بزرگوار داشـتـه است. مـبارزات ایـشان از آغاز نـوجـوانـى آغـاز و سـیـر تکاملى آن به مـوازات تکـامـل ابـعاد روحى و عـلمى ایـشان از یکـسـو و اوضاع و احـوال سیاسـى و اجتماعى ایـران و جـوامع اسـلامـى از سـوى دیگـر، در اشکـال مخـتـلف ادامـه یـافـت تا سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی ایران برای همیشه نام امام خمینی(ره) در تاریخ جاودانه شد.
امام خمینی(ره) درکی عمیق نسبت به ارزش‌ها و معارف دینی و اسلامی داشته و از نظر علم و عمل، معرفت و تقوای الهی، از بزرگ‌ترین شخصیت‌های اسلامی به شمار می‌آید. ایشان هم‌چنین در سیاستگذاری کلان و اندیشۀ استراتژیک مبتنی بر ارزش‌های دینی و اسلامی نمونه‌ای موفق به شمار می‌روند. در بررسی شاخص‌های سیاستگذاری در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران از منظر امام خمینی(ره)، اولین اصل و پیام «اسلام محوری» و تبعیت از تعالیم و ارزش‌های مقدس دین مبین حق و تعیین برنامه‌ها و شیوه‌های کاربردی بر مبنای خط‌مشی‌ها و سیاست‌های اسلامی می‌باشد. از دیدگاه امام خمینی(ره) توجه و عمل به ضوابط و دستورالعمل‌های جامع اسلام برای تحقق سیاست‌گذاری‌های عمومی و کلان در حوزه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی یک ضرورت بزرگ و اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.
این مجموعه کوششی است در راستای تبیین شاخص‌های کلان و عمومی سیاستگذاری در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه و فرمایشات امام خمینی(ره) می‌باشد. اقتصادی که نظام‌های غیرالهی را مردود می‌داند و محوریت خود را حمایت از محرومان و مستضعفان جامعه می‌داند. اقتصادی که دولت را در خدمت مردم گرفته و توسعه، استقلال، قرب الهی و خداگونه شدن انسان را هدف قرار داده است. در این میان اندیشه‌های متعالی و درخشان حضرت امام(ره) در زمینۀ اقتصاد چارچوبی نظام‌یافته دارد و مبتنی بر اصول و ارزش‌های اسلامی است.
مبانی و کلیات در اقتصاد اسلامی
اسلام و نفی اقتصاد سرمایه‌داری و کمونیستی (سوسیالیستی)
« یکی از اُموری که لازم به توصیه و تذکر است، آن است که اسلام نه با سرمایه‌داری ظالمانه و بی‌حساب و محروم‌کنندۀ توده‌های تحت ستم و مظلوم موافق است، بلکه آن را به طور جدی در کتاب و سنت محکوم می‌کند و مخالف عدالت اجتماعی می‌داند. … و نه با رژیم‌های کمونیست و مارکسیسم موافق است که با مالکیت فردی مخالف و قائل به اشتراک می‌باشند. … بلکه اسلام یک نظام معتدل با شناخت مالکیت و احترام به آن به نحو محدود در پیدا شدن مالکیت و مصرف، که اگر به حق به آن عمل شود چرخ‌های اقتصاد سالم به راه می‌اُفتد و عدالت اجتماعی، که لازمۀ یک نظام سالم است تحقق می‌یابد. » (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۴۴۴) – وصیت‌نامۀ سیاسی- الهی امام خمینی (ره) ۱۵/۳/۱۳۶۸
۱٫ مخالفت اسلام با اختلاف طبقاتی در سرمایه‌داری غرب (صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ ۱۱۷) – سخنرانی امام در جمع هیأت فاطمیون تهران ۴/۷/۱۳۵۸
۲٫ مخالفت اسلام با اقتصاد اشتراکی و ناعادلانۀ شرق (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۲۲۰-۲۲۱) – پیام امام به آقای میخائیل گورباچوف ۱۱/۱۰/۱۳۶۷
اسلام و حدود مالکیت و آزادی اقتصادی
۱٫ تعدیل ثروت به شکل عادلانه (صحیفۀ امام، جلد ۳، صفحۀ ۳۲۳) – پیام امام به انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا ۲۴/۱۱/۱۳۵۶
۲٫ اقتصاد پیشرفته مستلزم اجرای قوانین اقتصادی اسلام (صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ ۲۴۲) – بیانات در جمع نمایندگان روزنامۀ لاکروا ۱۰/۸/۱۳۵۷
۳٫ مقصد اسلام است نه منافع اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ ۴۵۸-۴۵۹) – سخنرانی در جمع دانشجویان اهواز ۲/۳/۱۳۵۸
« مسیر ما مسیر نفت نیست؛ نفت پیش ما مطرح نیست. ملی کردن نفت پیش ما مطرح نیست. ما اسلام را می‌خواهیم؛ اسلام که آمد نفت هم مال خودمان می‌شود. مقصد ما اسلام است، مقصد ما نفت نیست تا اگر یک نفر نفت را ملی کرده، اسلام را کنار بگذاریم برای او سینه بزنیم. »
۴٫ زیربنا انسان است نه اقتصاد (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ ۴۵۷-۴۵۸) – سخنرانی در جمع کارکنان پخش رادیو ۱۷/۶/۱۳۵۸
« زیربنا اقتصاد نیست، برای اینکه غایت انسان اقتصاد نیست. انسان زحمت‌کش برای این نیست که فقط شکمش را سیر کند؛ … از اینجا تا لانهایت انسان هست. دیگر انسان مردنی نیست، انسان تا آخر هست. … راه مستقیم، نه طرف شرق؛ نه طرف غرب. صراط مستقیم یک سرش اینجاست، یک سرش هم لا نهایت. »
۵٫ فرهنگ غنی اسلام در اقتصاد (صحیفۀ امام، جلد ۱۹، صفحۀ ۳۴۳) – پیام امام به حجاج و مسلمانان ایران و جهان ۲۵/۵/۱۳۶۴
« اسلام دارای فرهنگ غنی انسان‌ساز است. … اقتصاد را به صورتی سالم و بدون وابستگی، به نفع همگان، در رفاه همۀ مردم، با اهمیت به مستمندان و ضعیفان، بارور می‌کند؛ و برای رشد بیشتر کشاورزی و صنعت و تجارت کوشش می‌نماید. »
۶٫ عدم تعارض اسلام با نظریه‌ها و تکنولوژی‌های جدید (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۵۰-۱۵۱) – نامه به آقای محمد حسن قدیری ۲/۷/۱۳۶۷
۷٫ انجام تحقیقات برای مسائل و مشکلات اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۷۶-۱۷۷) – نامه به آقای محمدعلی انصاری ۱۰/۸/۱۳۶۷
۸٫ مبارزه با فساد اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۳۲۷) – پیام امام به مهاجرین جنگ تحمیلی ۲/۱/۱۳۶۸
۹٫ تثبیت مالکیت مشروع در اسلام (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ ۴۷۲-۴۷۳) – سخنرانی در جمع صاحبان صنایع و بازاریان ۱۵/۴/۱۳۵۸
ارزش کار و کارگر در اسلام
۱٫ اسلام برای کارگر ارزش قائل است. (صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ ۲۳۴) – سخنرانی در جمع مسئولان وزارت کار ۱۱/۲/۱۳۶۱
« اسلام برای کارگر ارزش قائل است، برای کارگر و کار ارج قائل است و ارزش قائل است؛ یعنی همانطور که یک شخص عالم، یک شخص مجاهد را توصیف می‌کند، شخص کارگر، زارع، هر کارگری را [توصیف می‌کند.] »
۲٫ مسئولان و تصمیم‌گیران برای کارگران ارزش قائل شوند. (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ ۳۸۱) – حکم به آقای داریوش فروهر ۲۶/۱۲/۱۳۵۷
۳٫ نقش مهم کارگران در تخولات اقتصادی و اجتماعی(صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ ۴۶۸) – سخنرانی در جمع صاحبان صنایع و بازاریان ۱۵/۴/۱۳۵۸
۴٫ مصلحت کارفرماها در رسیدگی به کارگران است. (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ ۴۶۹-۴۷۰) – سخنرانی در جمع صاحبان صنایع و بازاریان ۱۵/۴/۱۳۵۸
وظایف دولت در اقتصاد اسلامی
مالیات‌ها در اقتصاد اسلامی
الف) دلایل و چگونگی وضع مالیات در اقتصاد اسلامی
۱٫ مالیات برای ادارۀ کشور اسلامی (کشف اسرار، صفحۀ ۲۵۶)
۲٫ رفع موانع تجارت (کشف اسرار، صفحۀ ۲۶۶-۲۶۷)
۳٫ افزایش مالیات با پیشرفت اقتصادی (کشف اسرار، صفحۀ ۳۱۳)
۴٫ انواع مالیات اسلامی (کشف اسرار، صفحۀ ۲۵۵-۲۵۶)
ب) مخارج مالیات و بیت‌المال
۱٫ تألیف قلوب یا جلب قلوب (کشف اسرار، صفحۀ ۱۱۶)
« جمیع طوایف مسلمانان اتفاق دارند در اینکه یکی از مصرف‌های زکات (المولفه قلوبهم) است. یعنی برای جلب قلوب کفار یک سهم از زکات را می‌توان به آنها داد و همه اتفاق دارند که این حکم در اسلام بود تا پیغمبر از دنیا رفت و پیغمبر این سهم را می‌داد و این حکم را ابوبکر به امر عمر اسقاط کرد. »
۲٫ تحقق مصالح کشور (کشف اسرار، صفحۀ ۲۷۰-۲۷۱)
۳٫ رفع‌گرفتاری‌ها و مشکلات دولت (شئون و اختیارات ولی فقیه، صفحۀ ۶۹)
۴٫ انجام خدمات عمومی (ولایت فقیه، صفحۀ ۳۲)
ج) فرار مالیاتی
۱٫ ظلم و اجحاف، زمینۀ فرار مالیاتی (کشف اسرار، صفحۀ ۲۴۹-۲۵۰)
۲٫ عملکرد ناصواب مأموران مالیات (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ ۲۳۵)
۳٫ تبیین گرفتن مالیات و وجوه شرعی در زمان غیبت (شئون و اختیارات ولی فقیه، صفحۀ ۳۵)
عدالت اجتماعی و توزیع ثروت‌ها
« ما می‌خواهیم یک حکومت الهی باشد موافق میل مردم، رأی مردم و موافق حکم خدا. آن چیزی که موافق ارادۀ خداست، موافق میل مردم هم هست. مردم مسلمانند، الهی هستند و طالب عدالت. خدا می‌خواهد عدالت در بین مردم اجرا بشود. خدا می‌خواهد که به حال این قشر ضعیف و طبقۀ سوم فکری بشود. … بله اینها[مردم] هی صدای عدالت اجتماعی و احکام مبین اسلام را می‌گویند. … و ما یک حکومتی می‌خواهیم که روی مصالح این ملت کار بکند … ما داریم اشخاصی که اینها، می‌توانند اداره بکنند مملکتشان را؛ می‌توانند که عدالت کنند بین مردم؛ می‌توانند مردم را به عدالت وادار کنند؛ می‌توانند تنظیم کنند اُمور مملکت را؛ و می‌توانند اقتصاد مملکت را مهار کنند. » (صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ ۴۶۱-۴۶۳) – سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج ۲۱/۸/۱۳۵۷
۱٫ دریافت مالیات به صورت عادلانه (کشف اسرار، صفحۀ ۲۵۵-۲۵۶)
۲٫ توجه به قشرهای آسیب‌پذیر جامعه (کشف اسرار، صفحۀ ۲۵۸-۲۵۹)
۳٫ گسترش حق و عدالت در جامعه (شئون و اختیارات ولی فقیه، صفحۀ ۴۲)
۴٫ امر به معروف و نهی از منکر کوششی برای توزیع عادلانۀ ثروت‌های جامعه (ولایت فقیه، صفحۀ ۱۰۹)
« خدا از امر به معروف و نهی از منکر شروع می‌کند، و نخست این را واجب می‌شمارد؛ زیرا می‌داند که اگر امر به معروف و نهی از منکر انجام بگیرد و در جامعه برقرار شود، همۀ واجبات از آسان گرفته تا مشکل، همگی برقرار خواهد شد. و آن بدین سبب است که امر به معروف و نهی از منکر عبارتست از دعوت به اسلام، به اضافه باز گرداندن حقوق ستم‌دیدگان به ایشان، و مخالفت و مبارزه با ستمگران؛ و کوشش برای اینکه ثروت‌های عمومی و درآمد جنگی طبق قانون عادلانۀ اسلام توزیع شود. »
۵٫ تعدیل ثروت به صلاح جامعه (صحیفۀ امام، جلد ۳، صفحۀ ۳۲۳)- پیام به انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا ۲۴/۱۱/۱۳۵۶
۶٫ ضبط ثروت‌های به ناحق تصرف شده (صحیفۀ امام، جلد ۳، صفحۀ ۳۶۹-۳۷۰)- مصاحبه با لوسین ژرژ ۴/۲/۱۳۵۷
۷٫ احقاق حقوق مستمندان (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ ۵۲۵)- سخنرانی در جمع عشایر لرستان ۲۱/۱/۱۳۵۸
۸٫ ایجاد فاصله بین فقیر و غنی نه منطقی است و نه انصاف (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ ۴۷۰)- سخنرانی در جمع صاحبان صنایع و بازاریان ۱۵/۴/۱۳۵۸
۹٫ صفات اسلامی مسئولان و تصمیم‌گیران اقتصادی کشور (شئون و اختیارات ولی فقیه، صفحۀ ۲۹-۳۰)
عدالت بین مناطق، اقوام و اقلیت‌ها
۱٫ رفتار عادلانه با اقلیت‌های دینی (صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ ۳۵۷)- گفتگو با عده‌ای از ارامنه‌های مقیم فرانسه ۱۶/۱۰/۱۳۵۷
۲٫ رفتار عدالت‌گونه با همۀ اقشار جامعه (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ ۷۲)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت اقتصادی از یوگوسلاوی ۲۳/۴/۱۳۵۸
۳٫ عدم تبعیض بین اقوام مختلف (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ ۴۸۵)- سخنرانی در جمع نمایندگان عشایر بختیاری ۱۸/۶/۱۳۵۸
۴٫ عدم تبعیض بین مناطق و شهرهای مختلف کشور (صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ ۲۹۲)- مصاحبه با خبرنگاران خارجی ۲۶/۹/۱۳۵۸
۵٫ محرومیت‌زدایی از روستاها (صحیفۀ امام، جلد ۱۸، صفحۀ ۵۷)- سخنرانی در جمع روحانیون کاروان‌های حج و مسئولان وزارت ارشاد ۲۵/۵/۱۳۶۲
۶٫ رسیدگی به وضعیت روستائیان (صحیفۀ امام، جلد ۱۸، صفحۀ ۲۵۸)- بیانات در جمع اعضای شورای مرکزی جهاد سازندگی۲۸/۹/۱۳۶۲
رسیدگی به رفاه عمومی
۱٫ پیاده‌کردن احکام اسلام موجب احقاق حق مستضعفین (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ ۵۲۵)- سخنرانی در جمع عشایر لرستان ۲۱/۱/۱۳۵۸
۲٫ توجه به کارمندان و کارگران (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ ۲۶-۲۷)- سخنرانی در جمع کارگران و نانوایان قم ۲۷/۱/۱۳۵۸
۳٫ کوشش برای رفاه طبقات محروم جامعه (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۴۴۵)- وصیت‌نامۀ سیاسی- الهی امام خمینی ۱۵/۳/۱۳۶۸
۴٫ بازگرداندن حقوق ستم‌دیدگان (ولایت فقیه، صفحۀ ۱۰۹)
۵٫ ارائه جواب مثبت به نیازهای مردم محروم (صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ ۴۵۷)- مصاحبه با خبرنگاران مصری ۲۱/۸/۱۳۵۷
۶٫ صرف قلم و گفتار برای خدمت به مستضعفین (صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ ۴۷۳)- سخنرانی در جمع دانش‌آموزان قم و تهران ۱۳/۸/۱۳۵۸
۷٫ شروع اصلاحات و توسعه از روستاها (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ ۴۸۴-۴۸۵)- سخنرانی در جمع نمایندگان عشایر بختیاری ۱۸/۶/۱۳۵۸
۸٫ برنامه‌ریزی مناسب برای نظارت و هدایت بازار (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۵۸-۱۵۹)- پیام به ملت ایران ۱۱/۷/۱۳۶۷
۹٫ حل مشکل تورم و گرانی (صحیفۀ امام، جلد ۱۸، صفحۀ ۸۲)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت ۷/۶/۱۳۶۲
توقیف و مصادرۀ اموال نامشروع
۱٫ ضرورت مصادرۀ ثروت‌های نامشروع (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ ۲۶۷)- حکم مصادرۀ اموال سلسلۀ پهلوی به شورای انقلاب ۹/۱۲/۱۳۵۷
۲٫ رعایت حدود اسلام در مورد مصادره و مشروعیت مالکیت (صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ ۴۷۶-۴۷۸)- سخنرانی در جمع دانشجویان اصفهان ۱۳/۸/۱۳۵۸
۳٫ مصادره توسط مسئولان ذیربط (صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ ۲۰۶-۲۰۷)- پیام به ملت ایران ۱/۱/۱۳۵۹
۴٫ مجاز بودن مصادره پس از اثبات حکم از نظر شرع (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ ۱۴۰)- پیام هشت ماده‌ای به قوۀ قضائیه و ارگا‌ن‌های اجرایی ۲۴/۹/۱۳۶۱
۵٫ نظارت دولت و قوۀ قضائیه بر مصادره‌ها (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ ۱۴۲)- پیام هشت ماده‌ای به قوۀ قضائیه و ارگا‌ن‌های اجرایی ۲۴/۹/۱۳۶۱
۶٫ اموال مصادره‌ای جزو بیت‌المال است. (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ ۳۳۲- ۳۳۳)- سخنرانی در جمع روحانیون ۱۵/۱۲/۱۳۵۷
بهره‌برداری از منابع و ثروت‌های ملی
۱٫ جلوگیری از تخریب جنگل‌ها (صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ ۴۴۹-۴۵۰)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت ۷/۶/۱۳۶۱
۲٫ قطع دست غارتگران از منابع و ثروت‌های ملی (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ۸۳)- سخنرانی در جمع اعضای جامعۀ ورزشی اصفهان ۲۳/۴/۱۳۵۸
۳٫ شناسایی منابع و ثروت‌ها و استفاده از آنها برای رفاه ملت (صحیفۀ امام، جلد ۱۳، صفحۀ۳۱۷-۳۱۸)- سخنرانی در جمع خطیبان مذهبی ۱۴/۸/۱۳۵۹
۴٫ هدر ندادن آبها و استفاده از زمین‌ها (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ۳۳)- سخنرانی در جمع سرپرست و معاونان سازمان برنامه و بودجه ۱۷/۷/۱۳۶۱
مشارکت عمومی در اقتصاد اسلامی
ضرورت مشارکت عمومی در اقتصاد اسلامی
۱٫ لزوم همکاری در بازسازی خرابی‌ها (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ۳۹۴)- سخنرانی در جمع هیأت دولت موقت ۲۹/۱۲/۱۳۵۷
۲٫ همکاری تمام اقشار جامعه در ساختن کشور (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ۱۳۷-۱۳۸)- سخنرانی در جمع نمایندگان کارکنان گمرکات ایران ۵/۲/۱۳۵۸
۳٫ مشارکت عموم ملت در سازندگی (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۲۸۹)- سخنرانی در جمع کارکنان شیلات جنوب ۴/۴/۱۳۵۸
۴٫ مشارکت در توسعۀ اقتصاد تکلیف الهی همگان (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ۲۲۳)- سخنرانی در جمع روحانیون سیستان و بلوچستان ۶/۱۲/۱۳۵۷
۵٫ کمک به همدیگر وظیفۀ انسانی و الهی (صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۳۳۵-۳۳۷)- سخنرانی در جمع کارکنان شهرداری قائم شهر ۲/۸/۱۳۵۸
۶٫ هرکسی به هر کاری مشغول است، آن را خوب انجام دهد. (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۱۰۶)- سخنرانی در جمع بانوان کارمند شرکت مخابرات ۲۱/۳/۱۳۵۸
۷٫ درست انجام دادن کارها، زمینه‌ساز آبادی کشور (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۳۴۵-۳۴۶)- سخنرانی در جمع نمایندگان مخابرات بین شهری تهران ۱۰/۴/۱۳۵۸
۸٫ پرهیز از اختلاف با هدف سازندگی اقتصادی کشور (صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ۷۴)- سخنرانی در جمع اعضای جهاد سازندگی ۱۷/۱۰/۱۳۵۸
۹٫ اجتناب از اسراف و تبذیر برای کمک به اقتصاد کشور (صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ۳۸۸)- پیام به بسیجیان و ملت ایران ۴/۹/۱۳۶۰
۱۰٫ کمک همه به دولت در شرایط بحران (صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ۱۰۰-۱۰۱)- سخنرانی در جمع اعضای انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا ۱۹/۵/۱۳۶۰
۱۱٫ مشارکت همگان در بهبود وضعیت بحرانی (صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ۱۰۱-۱۰۲)- سخنرانی در جمع اعضای انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا ۱۹/۵/۱۳۶۰
اعتماد به نفس و خودباوری در اقتصاد اسلامی
۱٫ صبر و استقامت برای حفظ استقلال و آزادی اقتصاد کشور (صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ ۳۶۴)- مصاحبه با روزنامۀ هلندی کرانت ۱۶/۸/۱۳۵۷
۲٫ صبر و تحمل موجب توسعۀ اقتصادی کشور (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ۱۴۹-۱۵۰)- سخنرانی در جمع دانشجویان سنندج ۷/۲/۱۳۵۸
۳٫ صبر و اتکال به خدا برای انجام امور و کارها (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ۳۹۰)- سخنرانی در جمع نمایندگان عشایر استان لرستان ۲۸/۱۲/۱۳۵۷
۴٫ صبر و مهلت برای درست شدن کارها (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ۷۸)- سخنرانی در جمع نمایندگان روحانی کرد ۱/۲/۱۳۵۸
۵٫ هوشیاری جهت برخورد با کم‌کاری‌ها در اقتصاد (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ۲۶۹-۲۷۰)- سخنرانی در جمع قاضیان اصفهان ۲۳/۲/۱۳۵۸
۶٫ کم‌کاری در ادارات و کارخانه‌ها خیانت به کشور است. (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ۳۱۶)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت بازرگانی ایرانی ۲۵/۲/۱۳۵۸
۷٫ حفظ تحول روحی (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۱۵-۱۶)- سخنرانی در جمع هیأت قائمیۀ تهران ۸/۳/۱۳۵۸
۸٫ برای اقتصاد کشور، باید همچون اقتصاد منزل خود زحمت کشید. (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ۱۰۰)- سخنرانی در جمع اساتید و کارکنان وزارت کشور ۲۴/۴/۱۳۵۸
۹٫ مقاومت و قیام در مقابل مشکلات اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ۴۹۴)- سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم ۲۱/۶/۱۳۵۸
۱۰٫ اصلاح کارها با وحدت کلمه و پشتکار (صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۳۶۸-۳۶۹)- سخنرانی در جمع پاسداران سمیرم و جهاد سازندگی اصفهان ۵/۸/۱۳۵۸
۱۱٫ ایستادگی اقتصادی در مقابل مستکبران (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ۳۵)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت ایرانی ۲۷/۷/۱۳۶۱
۱۲٫ حفظ استقلال اقتصاد کشور (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ۱۲۵)- سخنرانی در جمع ائمۀ جمعۀ استان همدان ۱۱/۹/۱۳۶۱
۱۳٫ تحول برای رسیدن به خودکفایی (صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۴۴۲-۴۴۳)- سخنرانی در جمع زندانیان سیاسی در رژیم پهلوی ۱۱/۸/۱۳۵۸
۱۴٫ تلاش در امر خودکفایی به اندازۀ توان (صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۴۱۴)- سخنرانی در جمع کارگزاران مسجد قبا ۴/۱۰/۱۳۵۸
۱۵٫ درک الطاف الهی موجب نترسیدن از تنگناهای اقتصادی (صحیفۀ امام، جلد ۱۳، صفحۀ۲۸۹-۲۹۰)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت و نمایندگان مجلس ۶/۸/۱۳۵۹
۱۶٫ محاصرۀ اقتصادی موجب موفقیت (صحیفۀ امام، جلد ۱۳، صفحۀ۳۱۱-۳۱۲)- سخنرانی در جمع دانشجویان مسلمان پیرو خط امام ۱۲/۸/۱۳۵۹
۱۷٫ طولانی شدن محاصرۀ اقتصادی، موجب ثبات بیشتر (صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ۱۰۴-۱۰۵)- سخنرانی در جمع کارکنان وزارت خارجه ۲۴/۱۲/۱۳۶۰
موانع توسعه، خودکفایی و استقلال اقتصادی
۱٫ از خود بیگانگی (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ۳۹۰-۳۹۱)- سخنرانی در جمع خانواده شهدا و بانوان مکتب ولی‌عصر ۱۲/۶/۱۳۵۸
« مهم این است که دردی که برای ملت ما پیش آمد و الان به حال یک مرض، یک مرض مزمن تقریباً هست، این است که کوشش کرده‌اند غربی‌ها که ما را از خود بی‌خود کنند؛ ما را از میان تهی کنند؛ به ما این طور بفهمانند، و فهماندند که خودتان هیچ نیستید و هر چه هست غرب است و باید رو به غرب بایستید. … کتابها بخواهند مشتری زیاد داشته باشند، موسسه‌ها بخواهند زیاد مشتری داشته باشند، داروخانه‌ها بخواهند که زیاد به آنها توجه شود، اسماء غرب را باید بگذارند رویش تا اینکه مشتری پیدا بکنند. »
۲٫ از بین بردن نیروهای انسانی و سلب اعتماد (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۲۲-۲۵)- سخنرانی در جمع پرسنل کمیتۀ انقلاب اسلامی ۹/۳/۱۳۵۸
۳٫ اتکاء به غرب به جای اتکاء به خود (صحیفۀ امام، جلد ۹، صفحۀ۵۲-۵۳)- سخنرانی در جمع کارکنان روزنامۀ جمهوری اسلامی ۲۱/۴/۱۳۵۸
۴٫ دسیسه‌های استعمارگران (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ۶۰-۶۱)- سخنرانی در جمع عشایر ۳۰/۱/۱۳۵۸
محاصرۀ اقتصادی و آثار آن
۱٫ ما نه از اقدام نظامی می‌ترسیم و نه از محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۳۷-۳۸)- سخنرانی در جمع فرستادۀ پاپ و بنی صدر ۱۹/۸/۱۳۵۸
۲٫ عدم خوف از محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۳۵۷)- سخنرانی در جمع پاسداران قم ۲۹/۹/۱۳۵۸
۳٫ ایستادگی در مقابل قدرت‌ها(صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ۳۰۶)- سخنرانی در جمع اهالی جماران ۲۸/۲/۱۳۵۹
۴٫ حفظ استقلال در مقابل تهدیدات(صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ۳۷۹)- سخنرانی در جمع شرکت‌کنندگان در کنفرانس بررسی مداخلات آمریکا در ایران ۱۴/۳/۱۳۵۹
۵٫ فعال‌تر شدن کشور با محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۵۰۵)- سخنرانی در جمع روحانیون اورمیه ۱۰/۱۰/۱۳۵۸
۶٫ محاصرۀ اقتصادی موجب صنعتی شدن(صحیفۀ امام، جلد ۱۳، صفحۀ۳۱۳-۳۱۴)- سخنرانی در جمع دانشجویان مسلمان پیرو خط امام ۱۲/۸/۱۳۵۹
۷٫ محاصرۀ اقتصادی زمینه‌ساز ایجاد ابتکارات و اختراعات(صحیفۀ امام، جلد ۱۴، صفحۀ۱۱۴-۱۱۸)- سخنرانی در جمع مدیران شرکت ملی نفت ۲۶/۱۱/۱۳۵۹
۸٫ جبران نقص‌های موجود در اثر محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۴، صفحۀ۲۵۱)- پیام هفت ماده‌ای به ملت ایران ۱۲/۱/۱۳۶۰
۹٫ خودکفا شدن ایران بر اثر محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ۱۰۴-۱۰۵)- سخنرانی در جمع کارکنان وزارت امور خارجه ۲۴/۱۲/۱۳۶۰
۱۰٫ کار و تلاش راه مبارزه با محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۴۰۰-۴۰۱)- سخنرانی در جمع فرهنگیان محلات ۳/۱۰/۱۳۵۸
۱۱٫ همکاری دانشگاه‌ها برای مقابله با محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ۲۵۰-۲۵۱)- سخنرانی در جمع دانشجویان عضو انجمن اسلامی دانشگاه‌ها ۱/۲/۱۳۵۹
« دانشگاه‌ها باید تغییر بنیانی کند و باید از نو ساخته شود که جوانان ما را تربیت کنند به تربیت‌های اسلامی. اگر تحصیل علم می‌کنند، در کنار آن تربیت اسلامی باشد، نه آنکه اینها را تربیت کنند به تربیت‌های غربی. … ما می‌خواهیم چنانچه ملت در مقابل غرب ایستاد (تحریم‌های اقتصادی) جوان‌های دانشگاهی ما هم، همه در مقابلش بایستند. »
ثبات و امنیت
۱٫ امنیت شرط لازم برای فعالیت‌های اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۳، صفحۀ۱۵۴-۱۵۵)- سخنرانی در جمع گروهی از روحانیون کردستان ۴/۶/۱۳۵۹
۲٫ سازندگی بهتر در ثبات و امنیت(صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۳۸۲-۳۸۳)- سخنرانی در جمع نمایندگان دانش‌آموزان در جهاد سازندگی ۶/۸/۱۳۵۸
۳٫ نقش ثبات و امنیت در توسعۀ کشاورزی و صنعت(صحیفۀ امام، جلد ۱۴، صفحۀ۲۹۰-۲۹۱)- سخنرانی در جمع اهالی گرگان، گنبد، ترکمن صحرا ۲۴/۱/۱۳۶۰
کشاورزی
۱٫ ارزش معنوی و اهمیت فعالیت کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ۲۵۹-۲۶۰)- سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم ۷/۷/۱۳۶۰
۲٫ کشاورزی محور اقتصاد(صحیفۀ امام، جلد ۱۸، صفحۀ۴۳۳-۴۳۴)- سخنرانی در جمع مسئولان اقتصادی و کشاورزی ۲۵/۲/۱۳۶۳
۳٫ کشاورزی زمینۀ خودکفایی اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۱۸۲)- سخنرانی در جمع مردم ۲۶/۳/۱۳۵۸
۴٫ عدم وابستگی در محصولات کشاورزی به خارج(صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۳۶۶-۳۶۷)- سخنرانی در جمع پاسداران سمیرم و جهاد سازندگی اصفهان ۵/۸/۱۳۵۸
۵٫ کشاورزی قوی زمینه‌ساز مقابله با دشمنان(صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۳۸۴)- سخنرانی در جمع نمایندگان دانش‌آموزان و جهاد سازندگی ۶/۸/۱۳۵۸
۶٫ کشاورزی قوی زمینه‌ساز مقابله با محاصرۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۴۰۰-۴۰۱)- سخنرانی در جمع فرهنگیان محلات ۳/۱۰/۱۳۵۸
۷٫ کشاورزی قوی زمینه‌ساز استقلال کشور(صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۴۳۵)- سخنرانی در جمع دانشجویان ۱۱/۸/۱۳۵۸
۸٫ کمک به تقویت کشاورزی تکلیف مسئولان است. (صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۴۱۴)- سخنرانی در جمع گارگزاران مسجد قبا ۴/۱۰/۱۳۵۸
۹٫ بازدهی سریع‌تر فعالیت‌های کشاورزی در توسعۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ۲۴۰-۲۴۱)- سخنرانی در جمع مسئولان وزارت کار و کارگران ۱۱/۲/۱۳۶۱
۱۰٫ ضرورت توجه به صادرات در کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۴۳۸)- سخنرانی در جمع دانشجویان ۱۱/۸/۱۳۵۸
۱۱٫ مشارکت همۀ دستگاه‌ها در تقویت کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۳۳۳-۳۳۴)- سخنرانی در جمع کارکنان شهرداری قائم شهر
۱۲٫ ضرورت کشت صحیح در کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۴۱۳-۴۱۴)- سخنرانی در جمع کارگزاران مسجد قبا ۴/۱۰/۱۳۵۸
۱۳٫ مکانیزه‌کردن کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۲۹۶)- مصاحبه با روزنامۀ خارجی ۷/۱۰/۱۳۵۷
۱۴٫ ضرورت بازسازی کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۴۰۰)- مصاحبه با روزنامۀ فاینشنال تایمز ۱۸/۱۰/۱۳۵۷
۱۵٫ پرهیز از کشت‌های مضر(صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ۳۹۴-۳۹۵)- سخنرانی در جمع هیأت دولت موقت ۲۹/۱۲/۱۳۵۷
۱۶٫ خرید محصولات کشاورزی(صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ۳۱۸)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت بازرگانی ایران ۲۵/۲/۱۳۵۸
۱۷٫ کشت زمین‌ها روی موازین شرعی(صحیفۀ امام، جلد ۱۰، صفحۀ۳۳۳)- سخنرانی در جمع کارکنان شهرداری قائم شهر ۲/۸/۱۳۵۸
صنعت
۱٫ کوشش برای استقلال صنعتی(صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ۲۴۱)- سخنرانی در جمع مسئولان وزارت کار و کارگران ۱۱/۲/۱۳۶۱
۲٫ حرکت چرخ‌های صنعت با فکر و تلاش(صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ۲۳۱-۲۳۳)- پیام به کارکنان صنعت نفت ۲۰/۱۰/۱۳۶۷
۳٫ ملی کردن صنعت(صحیفۀ امام، جلد ۳، صفحۀ۳۶۹-۳۷۰)- مصاحبه با لوسین ژرژ ۴/۲/۱۳۵۷
۴٫ صنعتی کردن کشور(صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ۴۱۴)- مصاحبه با مجلۀ هفتگی آمستردام ۱۸/۸/۱۳۵۷
۵٫ صنایع مونتاژ مناسب نیست. (صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۱۸۲)- مصاحبه با روزنامۀ لوس‌آنجلس تایمز ۱۶/۹/۱۳۵۷
۶٫ تأمین و کسب تکنولوژی در صنعت(صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۲۹۴-۲۹۵)- مصاحبه با روزنامۀ کروفت ۷/۱۰/۱۳۵۷
۷٫ توسعه و تکامل صنایع(صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ۱۵۸-۱۵۹)- پیام به ملت ایران ۱۱/۷/۱۳۶۷
نفت
۱٫ فروش نفت بر اساس رعایت مصالح ملت و کشور(صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ۴۳۳)- مصاحبه با مجلۀ آمریکایی نیوز ورلد ریپورت ۱۹/۸/۱۳۵۷
۲٫ خرج پول فروش نفت برای منافع ملی(صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۳۶۱-۳۶۳)- سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج ۱۷/۱۰/۱۳۵۷
۳٫ عدم فروش نفت به کشورهای اشغال‌گر و ظالم(صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۴۱۵)- مصاحبه با روزنامۀ لوموند ۱۹/۱۰/۱۳۵۷
۴٫ قطع دست دشمنان از مخازن نفت(صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ۴۲۰-۴۲۱)- سخنرانی در جمع اعضای سندیکاهای کارگری ۱/۳/۱۳۵۸
۵٫ تعهد کارکنان صنعت نفت، موجب توسعۀ اقتصادی(صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ۲۷۲-۲۷۳)- سخنرانی در جمع مسئولان وزارت نفت ۹/۳/۱۳۶۱
۶٫ اهمیت نفت در معادلات جهان و اقتصاد بین‌الملل(صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ۲۳۳)- پیام به کارکنان صنعت نفت ۲۰/۱۰/۱۳۶۷
۷٫ ما با غارتگری نفت مخالفیم، نه با فروش به قیمت صحیح(صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ۳۴۶)- سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج ۱۵/۸/۱۳۵۷
۸٫ فروش نفت به کسانی که به ما ارز دهند. (صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ۳۸۱)- مصاحبه با رادیو و تلوزیون ژاپن ۱۷/۸/۱۳۵۷
۹٫ فروش نفت به مشتریان بر اساس احترام متقابل(صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ۳۷۹)- مصاحبه با تلوزیون اِی آر دی آلمان ۱۷/۸/۱۳۵۷
۱۰٫ فروش نفت بر حسب اختیار خود(صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ۴۱۱)- مصاحبه با خبرنگاران ۱۸/۸/۱۳۵۷
۱۱٫ عمل به عدالت دربارۀ قیمت نفت و فرآورده‌های آن(صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ۵۰۸-۵۰۹)- مصاحبه با روزنامۀ آلمانی ۲۴/۸/۱۳۵۷
۱۲٫ چوب حراج به نفت نمی‌زنیم. (صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۱۳۶-۱۳۷)- مصاحبه با روزنامۀ لوژورنال ۷/۹/۱۳۵۷
۱۳٫ فروش عاقلانه و جلوگیری از صادرات بی‌رویۀ نفت(صحیفۀ امام، جلد ۴، صفحۀ۱۸۱-۱۸۲)- سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج ۶/۸/۱۳۵۷
۱۴٫ ذخیره‌کردن نفت برای نسل‌های آینده(صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۱۱۳-۱۱۴)- سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج ۴/۹/۱۳۵۷
۱۵٫ قطع صدور نفت تابع صلاحدید دولت(صحیفۀ امام، جلد ۱۱، صفحۀ۵)- مصاحبه با خبرنگاران رادیو و تلویزیون آلمان غربی ۱۷/۸/۱۳۵۸
بانک‌داری
ضرورت تحول در نظام بانکی غیر اسلامی به اسلامی
۱٫ تأسیس بانک‌های بدون بهره(صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۱۸۲)- مصاحبه با روزنامۀ لوس‌آنجلس تایمز ۱۶/۹/۱۳۵۷
۲٫ ضرورت تحول در سیستم بانکی(صحیفۀ امام، جلد۷، صفحۀ۴۲۵-۴۲۶)- سخنرانی در جمع هیأت موسس بانک اسلامی ۱/۳/۱۳۵۸
۳٫ تحول در سیستم بانکی از طریق تصمیم‌گیران و کارمندان بانک‌ها(صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۱۵۵-۱۵۶)- سخنرانی در جمع اعضای بانک مرکزی ایران ۲۴/۳/۱۳۵۸
۴٫ تفاهم برای از میان برداشتن مشکلات بانک‌ها(صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۱۵۷)- سخنرانی در جمع اعضای بانک مرکزی ایران ۲۴/۳/۱۳۵۸
۵٫ حذف ربا در بانک‌ها(صحیفۀ امام، جلد ۱۸، صفحۀ۴۳۴)- سخنرانی در جمع مسئولان اقتصادی و کشاورزی ۲۵/۲/۱۳۶۳
۶٫ تطبیق مسائل بانکی با ارزش‌های اسلامی(صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ۱۷۲)- سخنرانی در جمع مسئولان حزب جمهوری اسلامی ۱۴/۱/۱۳۶۱
قرض‌الحسنه
۱٫ مطلوبیت قرض‌الحسنه در اسلام(صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ۴۲۷-۴۲۸)- سخنرانی در جمع مدیران صندوق‌های قرض‌الحسنه ۲۱/۳/۱۳۵۹
۲٫ امانت داری صندوق‌های قرض‌الحسنه(صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ۴۲۶-۴۲۷)- سخنرانی در جمع مدیران صندوق‌های قرض‌الحسنه ۲۱/۳/۱۳۵۹
بهره و ربا
۱٫ حرام بودن بهره و ربا در اقتصاد اسلامی(صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ۴۳۶-۴۳۷)- مصاحبه با روزنامۀ تمپو ۲۳/۱۰/۱۳۵۷
۲٫ کم شدن فعالیت‌های اقتصادی با رواج ربا(صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ۴۲۷)- سخنرانی در جمع مدیران صندوق‌های قرض‌الحسنه ۲۱/۳/۱۳۵۹
۳٫ افزایش فعالیت‌های کاذب و مضر در اقتصاد(صحیفۀ امام، جلد ۱۲، صفحۀ۴۲۷-۴۲۸)- سخنرانی در جمع مدیران صندوق‌های قرض‌الحسنه ۲۱/۳/۱۳۵۹
بازار و بخش خصوصی
نقش و اهمیت بازار و بخش خصوصی در اقتصاد اسلامی
« دولت، چنانچه کراراً تذکر داده‌ام بی شرکت ملت و توسعۀ بخش‌های خصوصی جوشیده شده از طبقات محروم مردم و همکاری با طبقات مردم، با شکست مواجه خواهد شد. کشاندن اُمور به سوی مالکیت دولت و کنار گذاشتن ملت، بیماری مهلکی است که باید از آن احتراز شود. … دولت و این دوستان باید دقیقاً توجه کنند که آزادی بخش خصوصی به صورتی باشد تا هر چه بهتر بشود به نفع مردم محروم و مستضعف کار کرد. نه چون گذشته تعدادی از خدا بی‌خبر در تمام اُمور تجاری و مالی مردم سلطه پیدا کنند. » (صحیفۀ امام، جلد ۱۹، صفحۀ ۱۵۸) – پیام به ملت ایران ۲۲/۱۱/۱۳۶۳
۱٫ مشارکت دادن بازار و بخش خصوصی در اقتصاد(صحیفۀ امام، جلد ۱۹، صفحۀ۳۹)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت ۴/۶/۱۳۶۳
۲٫ دولت ناظر بر فعالیت‌های بازار و بخش خصوصی(صحیفۀ امام، جلد ۱۹، صفحۀ۳۴-۳۵)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت ۴/۶/۱۳۶۳
۳٫ شکست سیاست‌های اقتصادی دولت بدون مشارکت ملت و بخش خصوصی(صحیفۀ امام، جلد ۱۹، صفحۀ۱۵۸)- پیام به ملت ایران ۲۲/۱۱/۱۳۶۳
۴٫ ضرورت توجه به خصوصی‌سازی(صحیفۀ امام، جلد ۱۹، صفحۀ۴۰۸-۴۱۰)- سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت ۹/۸/۱۳۶۴
۵٫ بازار و بخش خصوصی پشتیبان ارزش‌های اسلامی(صحیفۀ امام، جلد ۱۳، صفحۀ۵۲۵)- سخنرانی در جمع بازاریان تهران ۲۵/۱۰/۱۳۵۹
آفات بازار در اقتصاد اسلامی
۱٫ ضرورت برخورد با احتکار(صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ۲۷۴-۲۷۵)- سخنرانی در جمع اصناف و بازاریان سراسر کشور ۱۰/۱۱/۱۳۶۱
۲٫ ضرورت برخورد با گران‌فروشی(صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ۲۶۴)- پیام چهارده ماده‌ای به ملت ایران ۹/۱۲/۱۳۵۷
۳٫ باطل بودن معاملات بر خلاف مصالح ملت و کشور(کشف‌اسرار، صفحۀ ۲۹۶)
۴٫ نهی تجار و کسبه از ترویج مقاصد باطل(توضیح المسائل، ۴۵۳)
۵٫ بازاری که سود غیرمتعارف داشته باشد، اسلامی نیست. (صحیفۀ امام، جلد ۸، صفحۀ۱۴)- سخنرانی در جمع هیأت قائمیۀ تهران ۸/۳/۱۳۵۸
اقتصاد اسلامی و شرایط بحران
حمایت‌های دولت در شرایط بحران
۱٫ لزوم جبران خسارت(صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ۲۴۱)- پیام به ملت ایران ۲۷/۶/۱۳۶۰
۲٫ به خدمت گرفتن بیت‌المال(صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ۲۷۴)- سخنرانی در جمع اصناف و بازاریان سراسر کشور ۱۰/۱۱/۱۳۶۱
۳٫ مدیریت و برنامه‌ریزی(صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ۲۷۶)- سخنرانی در جمع اصناف و بازاریان سراسر کشور ۱۰/۱۱/۱۳۶۱
۴٫ تصمیم‌گیری سریع برای حل مشکلات(صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ۴۷۸-۴۷۹)- سخنرانی در جمع نمایندگان مجلس و مسئولین بنیاد پانزده خرداد ۱۴/۳/۱۳۶۲
۵٫ تشکیل ستادهای ویژه (صحیفۀ امام، جلد ۱۸، صفحۀ۱۸۰)- حکم تشکیل ستاد کمک‌رسانی به مردم مناطق بمباران شده به آقای مهدوی کنی ۱۴/۷/۱۳۶۲
مشارکت عمومی مردم در شرایط بحران
۱٫ لزوم ارائه کمک‌های مالی و انسانی (توضیح المسائل، ۴۵۶)
۲٫ حمایت از دولت در شرایط بحران (صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ ۱۰۱) – سخنرانی در جمع اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا ۱۹/۵/۱۳۶۰
۳٫ طبقات قوی‌تر مسئولیت بیشتری در قبال شرایط بحران دارند. (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ ۳۲۱) – پیام به ملت ایران و مسئولین نظام ۲۲/۱۱/۱۳۶۱
صبر و تحمل فشارها و مشکلات شرایط بحران
۱٫ توکل به خدا (صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ ۱۰۲) – سخنرانی در جمع اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا ۱۹/۵/۱۳۶۰
۲٫ اعتماد به مسئولین (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ ۳۵) – سخنرانی در جمع نمایندگان ایرانی در کنفرانس بین‌المجالس ۲۱/۷/۱۳۶۱
۳٫ عدم توجه به مغرضان (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ ۱۲۷) – سخنرانی در جمع ائمۀ جمعه استان همدان ۱۱/۹/۱۳۶۱
۴٫ حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه (صحیفۀ امام، جلد ۱۷، صفحۀ ۴۰۵-۴۰۶) – سخنرانی در جمع پرسنل کمیته‌های مرکزی انقلاب ۲۱/۱/۱۳۶۲
۵٫ توجه به هدف (صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ ۱۰۲) – سخنرانی در جمع اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا ۱۹/۵/۱۳۶۰
بازسازی و ترمیم شرایط بحران
۱٫ استفاده از بیت‌المال (صحیفۀ امام، جلد ۱۶، صفحۀ ۲۵۶) – نامه به آقای عباس واعظ۲/۳/۱۳۶۱
۲٫ هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی دولت (صحیفۀ امام، جلد ۱۵، صفحۀ ۴۴۳) – سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم ۲۵/۹/۱۳۶۰
۳٫ نظارت و کنترل دولت (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۱۶) – سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت ۸/۶/۱۳۶۷
۴٫ استفاده از استعدادهای کشور (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۳۴-۱۳۵) – پیام به فرماندهان و مسئولان سپاه ۲۶/۶/۱۳۶۷
۵٫ توجه به اصول و ارزش‌ها (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۵۵) – پیام به ملت ایران ۱۱/۷/۱۳۶۷
اقتصاد اسلامی و تجارت بین‌الملل
۱٫ قراردادهای تجاری بر اساس منافع ملت و کشور (ولایت فقیه، صفحۀ ۱۱۴-۱۱۵) (صحیفۀ امام، جلد ۷، صفحۀ ۳۹۰) – سخنرانی در جمع نمایندگان مردم بحرین و پاکستان ۳۰/۲/۱۳۵۸
۲٫ فسخ قراردادهای ظالمانه و خلاف مصلحت ملت (صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ ۱۴۹-۱۵۰) – مصاحبه با تلویزیون پی بی اِس ۱۰/۹/۱۳۵۷
۳٫ تبدیل نشدن به بازار رقابت کالاهای خارجی (صحیفۀ امام، جلد ۱۹، صفحۀ ۳۴۴) – پیام به حجاج و مسلمانان ایران و جهان۲۵/۵/۱۳۶۴
۴٫ سود طرفین در صادرات و واردات (صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ ۳۸۴) – مصاحبه با روزنامه اکونومیست ۱۸/۱۰/۱۳۵۷
۵٫ مبادلات تجاری وابستگی نیست. (صحیفۀ امام، جلد ۱۳، صفحۀ ۴۹۹) – سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت ۱۶/۱۰/۱۳۵۹
۶٫ برنامه‌ریزی و نظارت دولت بر صادرات و واردات (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۵۸-۱۵۹) – پیام به ملت ایران ۱۱/۷/۱۳۶۷
۷٫ مشارکت مردم در تجارت بین‌الملل با نظارت دولت (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۱۶) – سخنرانی در جمع اعضای هیأت دولت ۸/۶/۱۳۶۷
۸٫ آزادی صادرات و واردات و تجارت بر اساس قانون و با نظارت دولت (صحیفۀ امام، جلد ۲۱، صفحۀ ۱۵۸-۱۵۹) – پیام به ملت ایران ۱۱/۷/۱۳۶۷
۹٫ جلوگیری از غارت منابع ملی و نه قطع روابط با جهان (صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ ۱۵۶-۱۵۷) – مصاحبه با تلوزیون سراسری ایتالیا ۱۱/۹/۱۳۵۷
۱۰٫ قطع وابستگی ایران به دول خارجی آری، قطع روابط خیر (صحیفۀ امام، جلد ۵، صفحۀ ۴۶۷) – مصاحبه با تلوزیون فرانسه۲۵/۱۰/۱۳۵۷
۱۱٫ در روابط تجاری ظلم به غیر و ظلم از غیر را تحمل نمی‌کنیم. (صحیفۀ امام، جلد ۶، صفحۀ ۲۲۰-۲۲۱) – سخنرانی در جمع هیأتی از اتحاد جماهیر شوروی۵/۱۲/۱۳۵۷
نتیجه‌گیری
بر اساس اندیشۀ امام خمینی(ره)، شاخص‌های سیاستگذاری اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر بنیان‌های ارزشی، اعتقادی، ایدئولوژیک و فرهنگی دین مبین اسلام و سیرۀ پیامبر(ص) و ائمۀ اطهار(ع) شکل می‌گیرد. حضرت امام همواره ارزش‌های دینی و اسلامی را یک پشتوانۀ بی‌بدیل و راهنمای جامع و کامل در امر سیاستگذاری اقتصادی می‌دانستند و همواره تأکید داشتند که می‌توان بر بسیاری از مشکلات با اتصال به این دریای بیکران ارزش‌های اسلامی، غلبه نمود. در سیاستگذاری اقتصادی، مبانی و اهداف از جایگاه مهمی برخوردار است. از این رو، در ابتدا مبانی و اهداف سیاستگذاری اقتصادی از دیدگاه امام بررسی شده است؛ در ادامه مؤلفه‌هایی همچون خود باوری و اعتماد به نفس، قانونگرایی، نقش مردم، کرامت انسانی، مبانی اسلام، حدود دخالت دولت و سایر شاخص‌های مهم در سیاستگذاری اقتصادی نیز از دیدگاه امام مورد توجه قرار گرفته است. تدوین چارچوب نظری مورد نیاز جهت تحلیل نقش اقتصاد و جایگاه سیاستگذاری اقتصادی در اندیشة امام خمینی(ره)، مستلزم روشن شدن این بحث است که اساساً اقتصاد اسلامی چیست؟ شاخص‌های سیاستگذاری اقتصادی نظام اسلامی کدام است؟ و نسبت این مفاهیم با سایر حوزه‌های سیاستگذاری عمومی چیست؟ در این مجموعه با ارائۀ چارچوب منسجم در تعیین شاخص‌های سیاستگذاری در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه و فرمایشات امام خمینی (ره) سعی گردید تا چارچوبی مناسب برای پاسخ به سوالات و مفاهیم فوق ارائه گردد.
منابع و مراجع
۱٫ موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) (۱۳۸۵) صحیفۀ امام- مجموعۀ ۲۲ جلدی، چاپ چهارم، تهران .
۲٫ خمینی، روح الله (۱۳۸۵) ولایت فقیه- حکومت اسلامی، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ سیزدهم، تهران .
۳٫ خمینی، روح الله (۱۳۷۸) توضیح المسائل، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول، تهران .
۴٫ خمینی، روح الله (۱۳۶۵) شئون و اختیارات ولی فقیه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران .
۵٫ خمینی، روح الله (۱۳۶۵) کشف اسرار ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران .
تسنیم
