حاشیه‌سازی و سیاست‌کاری وزارت علوم موجب سبقت کشورهای دیگر از ایران شده است/ مسئولان برای شتاب علمی کشور تلاش کنند
بصیر، چندی پیش مقام معظم رهبری در جمع اساتید کشور به تبیین وضعیت علمی جمهوری اسلامی ایران پرداختند و با تاکید بر اینکه دانشگاه موتور محرک کشور است، خواستار تهیه نقشه جامع علمی کشور شدند.
در همین ارتباط گفت‌و‌گویی با علی‌اصغر حسین‌زاده‌فر، مدرس دانشگاه ترتیب دادیم که خواندن آن خالی از لطف نیست.
بصیر: چه عواملی در تضعیف وضعیت علمی کشور نقش داشتند؟
حسین‌زاده‌فر: عوامل زیادی در تضعیف وضعیت علمی کشور نقش دارند که از جمله آنها می‌توان به عدم خودباوری، سیاست‌ورزی مدیران عالی دانشگاه‌ها و در راس آن مدیران وزارت علوم، نبود انسجام فکری بین مدیران دانشگاه‌ها و مدیران وزارتخانه متبوع، بومی‌نشدن علوم با عنایت به فرمایشات مقام معظم رهبری و عدم سیاست‌گذاری موفق در زمینه توسعه علمی نام برد.
بصیر: مسئولان چگونه می توانند موجب ارتقای وضعیت علمی کشور شوند؟
حسین‌زاده‌فر: ارتقای وضعیت علمی باید از آموزش و پرورش کلید بخورد و زیربنای علمی کشور اصلاح شود، بنابراین آموزش و پرورش می‌تواند نقشی اساسی داشته باشد، همچنین ارتقای کیفیت تصمیم‌گیری مدیران مرتبط با حوزه دانش نیز می‌تواند به توسعه روند علمی کشور کمک کند.
به نظر من توسعه علمي يك كشور براساس شاخص‌های معينی سنجيده می‌شود، يكی از اين شاخص‌ها ميزان اعتبارات تحقيقاتی به ازای توليد ناخالص ملی است، اين ميزان در حقيقت نشانگر اهميتی است كه يك كشور به پژوهش و فناوري مي‌دهد، شاخص كليدی ديگری كه به عنوان معيار توليد علم در رتبه‌بندی كشورها مطرح می‌شود، تعداد مقالات چاپ شده در مجلات معتبر علمی‌ای است كه توسط مراكز علمی معتبر بين‌المللی مانند ISI نمايه مي‌شود.
هرچند در اين شاخص نيز وضعيت مطلوبی وجود ندارد و سهم چندانی در توليد علم جهانی نداريم، در سال ۲۰۰۳ سهم ما در توليد علم جهانی حدود ۲۵/۰ درصد بوده است در حالي كه آمريكا ۳۱، انگلستان ۷، ژاپن ۶٫۹، آلمان ۶٫۷، و تركيه ۱درصد سهم داشته‌اند، اما با توجه به آمار ارائه شده اين نكته قابل تأمل است كه در سال‌های گذشته رشد كمی و كيفی مقالات ارائه شده از سوی محققان كشورمان، چشم‌انداز اميدواركننده‌ای را ترسيم کرده و آينده بهتری را نيز نويد می‌دهد، در سال ۱۹۹۶ حدود ۶۱۰ عنوان مقاله و در سال ۲۰۰۶ حدود ۷۰۵۰ عنوان مقاله داشتیم.
شاخص مهم ديگر، تعداد پژوهشگران به ازاي يك ميليون نفر جمعيت است كه در كشور ما حدود ۷۵۰ نفر برآورد شده است، اين رقم در مقایسه با متوسط جهانی كه ۱۰۰۰ نفر و يا در مقایسه با كشورهای پيشرفته كه حدود ۳۰۰۰ نفر است بسيار كم به نظر می‌رسد، محققان، نيروی محركه پژوهش و فناوری و توسعه علمی كشور هستند، بايد تلاش كنيم با تربيت نيروهاي متخصص و محقق اين كمبود را جبران کنیم تا چرخ پژوهش و فناوری كشور شتابی مضاعف گيرد.
البته این نکته قابل بیان است که پذيرش بيشتر دانشجو در دوره‌های كارشناسی‌ارشد و دكتری می‌تواند در جهت بهبود اين شاخص و بالا بردن سهم پژوهشگران بسيار مؤثر باشد.
بصیر: چرا رهبری تاکید دارند دانشگاه نباید سیاست‌زده شود؟
حسین‌زاده‌فر: دوران دانشجویی بخش مهمی از زندگی هر فرد را تشکیل می‌دهد و جدای از زندگی فرد نیست، بلکه یک دوران خاص است که به دلیل همین خاص بودن، مقتضیات خاص خود را دارد. مهم‌ترین ویژگی یک دانشجو، جوانی است که ویژگی‌هایی چون شادابی، جست‌وجوگری، حقیقت‌طلبی، عدم دلبستگی‌های شدید مادی و… را با خود به همراه دارد و تمام این ویژگی‌ها همراه با دانش است، البته تمامی افراد باید دارای فهم و تحلیل سیاسی باشند، اما یک دانشجو به دلیل ویژگی‌هایی که ذکر شد، باید یک تحلیل ویژه علاوه بر تحلیل‌های عادی داشته باشد.
بنابراین اگر بخواهیم به‌صورت مختصر و اجمالی، دانشجوی سیاسی را تعریف کنیم، دانشجوی سیاسی کسی است که از زندگی عوامانه خارج می‌شود و به خواص می‌پیوندد، خواص نیز در حداقلی‌ترین حالت باید تحلیل داشته باشند و بایدها، نباید‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها را بشناسند و اثرگذار باشند، بنابراین می‌توان دانشجوی سیاسی در فضای جمهوری اسلامی ایران را با این حداقل‌ها تعریف کرد که دانشجوی سیاسی کسی است که جایگاه فردی و اجتماعی خود را می‌شناسد و از آن تحلیل دارد و براساس آن، اثرگذار است، اما سیاست‌زدگی در دانشگاه‌ها خطر تبدیل دانشگاه به‌عنوان محلی برای دعواها و زدوخوردهای سیاسی تعبیر می‌کنند.
در دوره‌ای از تاریخ این کشور، دانشگاه‌ها تبدیل به محلی برای عرض اندام احزاب سیاسی و کشاندن دعواهای آن به جمع‌های دانشجویی شده بودند. همین موضوع موجب بروز جو احساسی و هیجانی سیاسی در دانشگاه‌ها و در نتیجه، در سایه قرار گرفتن وظیفه اصلی دانشگاه‌ها که همان ارتقای سطح علمی و پژوهشی کشور است شده بود. برای همین هم هست که رهبر انقلاب بین «فهم سیاسی» و فعالیت سیاسی داشتن با تبدیل دانشگاه به جولانگاه سیاسی تفاوت قائل شده‌اند. اولی موجب ارتقای جریان جنبش دانشجویی و به تبع آن، ارتقای سطح سیاسی- فرهنگی دانشگاه‌ها می‌شود و دومی باعث بروز اختلافات و کشمکش‌های بی‌مورد که پیامدی جز عقب‌افتادگی علمی ندارد خواهد شد.
بصیر: چرا کشورهایی نظیر ترکیه و عربستان که در گذشته از کشورمان عقب تر بودند خود را به همسایگی ایران در تراز علمی رساندند؟
حسین‌زاده‌فر: همانطور که استحضار دارید سایت اسکوپوس که به صورت دوره‌ای اقدام به انتشار جدول رتبه علمی کشورهای جهان می‌کند در آخرین گزارش خود جمهوری اسلامی ایران را با دو رتبه تنزل روی نمودار ترسیم کرده است و تایوان و فدراسیون روسیه در آخرین آمار از کشورمان پیشی گرفته‌اند تا ایران از رتبه ۱۵ علمی دنیا به رتبه ۱۷ سقوط کند.
موضوعی که ۴ هزار استاد و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های کشور در نامه‌ای سرگشاده آن را به آقای روحانی تذکر دادند، نامه ای که از آن در رسانه‌ها به عنوان هشدار ۴ هزار استاد دانشگاه به روحانی در خصوص کاهش رتبه تولید علم یاد شد.
با بررسی رشد علمی کشور تا سال ۲۰۱۳ متوجه می‌شویم که رشد علمی کشور تا آن زمان سرعت فزاینده‌ای داشته است، اما حاشیه‌سازی‌های مختلف در وزارت علوم تحقیقات و فناوری و نگاه سیاست‌کارانه به جای برنامه‌ریزی‌های علمی منجر شد تا کشورهای رقیب ایران در منطقه راه را برای نزدیک شدن به ایران و حتی سبقت از رتبه علمی کشورمان باز دیده‌اند.
با تغییر سیاست‌های وزارت علوم در دولت جدید تولید علم در کشور با کاهش چشمگیر مواجه بوده است، موضوعی که نادرستی سیاست‌های وزارت علوم و توجه بیش از اندازه به سیاسی‌کاری و اهمال در مدیریت درست تولیدات علمی را تصویر می‌کند.
جداول اسکوپوس نشان می دهد که تولیدات علمی ایران در بسیاری از رشته‌ها منفی بوده و حتی در مواردی مثل اقتصاد به منفی ۳۶ درصد و در علوم پایه به منفی ۲۵ درصد و در روانشناسی تا منفی ۵۰ درصد افت داشته است.
نکته مهم در این میان اینجاست که در شرایطی که وزارت علوم ایران درگیر حاشیه سازی‌هایی مانند موضوع بی‌نتیجه و بی‌اساس بورسیه‌های تحصیلی بوده است، مراکز دانشگاهی کشوری مانند عربستان سعودی در مسیر رشد و پیشرفت قدم برداشته اند و خود را به شدت به ایران نزدیک کرده اند، در این شرایط است که رهبر معظم انقلاب تذکراتی جدی در خصوص عقب‌گرد علمی کشور را شب گذشته در جمع اساتید و دانشگاهیان کشور بیان کردند.
