بازی دو سر باخت حسن روحانی

بصیر، درست یک هفته پس از اجرای تعهدات طرف های خارجی برجام، دولت حسن روحانی موتور خود را با شتاب بیشتری در سیاست داخلی به حرکت درآورد. همزمانی اجرای تعهدات برجام و انتشار اخبار رد صلاحیت ها و عدم احراز صلاحیت حامیان دولت، باعث عصبانیت رئیس دولت شد و وی در دو سخنرانی اخیر خود آن را بروز داده است.

هر چند باید اذعان کرد رئیس جمهور در مقابل منتقدان داخلی و مسائل مربوط عدم دستیابی به اهداف سیاسی، سابقه عصبانیت و هجمه به مخالفان و منتقدان را دارد. وی در دوران اوج مذاکرات هسته ای، منتقدان را با اصطلاحاتی چون “بی شناسنامه”، “بی سواد”، ” بروید به جهنم”، مورد نوازش قرار داد. دلیل عدم تحمل ها  و پرخاشگری روحانی در آن زمان به عجله برای رسیدن به توافق هسته ای تحت هر شرایطی مربوط می شد. هرگونه احتمال شکست یا سنگ اندازی در این مسیر، روحانی را عصبانی می کرد.

دولت یازدهم نزدیک به دو و نیم سال گذشته، اولویت اصلی خود را حل و فصل پرونده برنامه هسته ای در شورای امنیت و رفع تحریم ها قرار داد هر چند حل پرونده هسته ای در کنار پیشرفت این برنامه یکی از اهداف کلی نظام نیز بود اما برخی تعجیل ها و عقب نشینی ها منجر به توافق هسته ای شد که ضمانت های اجرایی در طرف مقابل به نسبت ایران بسیار اندک است و ممکن است دولت بعدی آمریکا از اجرای آن شانه خالی کند. این خود دو نکته اساسی را در پی دارد که در ذهنیت تاریخی ایرانی ها ممکن است ثبت شود.

اول اینکه بسیاری در ایران بر این باور بودند که حل و فصل پرونده هسته ای تنها در سایه مذاکره مستقیم با آمریکا امکان پذیر است و به همین خاطر کانال هایی برای چنین مذاکراتی گشوده شد. این کانال ها با احتیاط عمل می کردند تا صداقت آمریکایی ها مورد سنجش قرار گیرد. با بر روی کار آمدن حسن روحانی، ارتباطات آشکارتر شد و موضوع مذاکره مستقیم ایران و آمریکا در پرونده هسته ای دیگر بر کسی پوشیده نبود. پس از ماه ها مذاکرات فشرده، توافق هسته ای به دست آمد اما درنهایت نیز نشان داد، آمریکا به هیچ وجه قابل اطمینان نیست و سعی می کند تحریم ها و محدودیت های مربوط به هسته ای را در جای دیگر و به نحوی دیگر مجددا اعمال کند. دوم آنکه، برخلاف آنچه که مقامات دستگاه سیاست خارجی اعلام می کنند که تعهدات آمریکا بین الملی است و دولت بعدی نمی تواند در آن خللی ایجاد کند، ولی با کمال ناباوری، دولت کنونی آمریکای یعنی دولت اوباما نیز قوانین و محدودیت های ایجاد کرده که در نقض کامل با برجام قرار دارند. محدودیت سفر به ایران یکی از نمونه های بارز آن است و همچنین، فعال کردن مجدد مکانیسم تحریم ها برای عرصه موشکی ایران و تعمیم دادن آن برای بین المللی کردن پرونده، بار دیگر، پرونده ای جدیدی را علیه ایران به اجرا خواهد گذاشت.

بنابراین هر چند خوشبینی های اولیه در دولت حسن روحانی مبنی بر رفع تحریم ها و محدودیت ها وجود دارد، اما تاثیرپذیری تحریم ها بر سیاست های داخلی ایران در ابعاد مختلف، قدرت های جهانی را به این نتیجه اساسی رسانده که می توانند از این حربه همواره بهره ببرند. حال ممکن است این پرسش توسط دولت مطرح شود که به غیر از مذاکره برای رفع تحریم ها و بستن پرونده هسته ای، چه می شد انجام داد؟ متاسفانه باید اذعان کرد، دولت های مختلف چه پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب هیچگاه قادر نبودند اتکای اقتصاد کشور را به پول نفت کاهش دهند و یکی از نقاط آسیب پذیر ایران نیز دقیقا در همین بخش قرار دارد با ایجاد محدودیت در فروش و صادرات نفت، اقتصاد ایران همچون اکثر اقتصادهای نفتی و رانتیر، با بحران مواجه می شود. اعتیاد به نفت، گریبان تمامی دولت ها را گرفته است. همین اعتیاد به فروش نفت نیز، دولت یازدهم را به عجله برای رسیدن به توافق و باز شدن مجدد شیر نفت به روی بازارهای اروپایی و آسیای شرقی، واداشت. نفتی که به یک چهارم قیمت اوایل سال ۲۰۱۳ رسیده و افزایش تولید نیز دیگر تفاوت چندانی در درآمدها در مقایسه با قبل نخواهد داشت.

از این رو در شرایطی که وجود داشت و دولت هیچ تلاشی در جهت فعال کردن مولفه های اقتصاد مقاومتی صورت نداد در کنار، حرص و ولع نشان دادن به توافق هسته ای و رفع تحریم ها، به رکود کشاندن اقتصاد به بهانه کاهش تورم، چاره ای برای دولت روحانی جزء توافق به هر قیمتی، باقی نمانده بود. شکست توافق برای دولت یازدهم به معنای شکست کلیه سیاست های این دولت برای بعد از رفع تحریم ها بود. به نظر می رسد، دولت یازدهم برنامه خاصی برای اداره کشور در شرایط تحریم ها نداشت و حصول توافق، به حیات و ممات دولت تبدیل شده بود. بهرحال با هزینه های سنگین، توافق هسته ای به دست آمد، اما ادامه اجرای تعهدات طرف مقابل با شک و شبهه های فراوانی همراه است که این خود را در گام های لرزان کمپانی های بزرگ بین المللی برای ورود به بازار ایران نشان داده است. به طور واضحتر یعنی ایران به شرایط ۴ سال ونه شرایط ۱۲ سال پیش بازگشته است. حالت کج دار و مریزی که آمریکا و شرکایش می توانند به روش های دیگر، ایران را به سرعت در تنگنا قرار دهند. با روی کار آمدن دولت جمهوریخواه، این خطر بیشتر احساس می شود.

در همین شرایط است که حسن روحانی در آستانه انتخابات مجلس و خبرگان، با توپ پر به سراغ آن رفته و به پشتوانه همان توافق نه چندان مطمئن، حملات انتحاری خود را علیه برخی از نهادها شدت بخشیده است. نطق روز پنج شنبه هفته گذشته روحانی در میان استانداران و فرمانداران کشور، را می توان بی سابقه دانست که با استقبال اکثر رسانه های مخالف نظام نیز روبه رو شد. وی یک روز پس از بیانات مقام معظم رهبری درباره برخی از ملاک ها و معیارهای انتخابات، با تفسیر به رای آن، جهت عکسی را نشان داد که بیانگر، افزایش اعتماد به نفس رئیس جمهور در پیشبرد اهداف سیاسی خود است. هر چند توافق هسته ای به صورت کاملا نامطمئن در حال اجرایی شدن است اما دولت قصد دارد تا زمانیکه نشانه های شکست انتظارات از توافق هسته ای خود را بروز نداده اند، سیاست داخلی را نیز با فضای ناشی از اجرایی شدن برجام، در جهت نیل به اهداف خود در دست گیرد. بر روی کار آمدن مجلس همسو با دولت، کمک شایانی برای سرپوش گذاشتن بر برنامه های عقیم مانده یا شکست خورده دولت در چند سال اخیر خواهد بود.

بازی که دولت یازدهم در جبهه داخلی و خارجی، آغاز کرده هرچند در ابتدا ممکن است توفیقاتی بهمراه داشته باشد اما در ادامه دولت را با سرعت بیشتری به لبه پرتگاه هدایت خواهد کرد. تنش زدایی که دولت به دنبال آن است، اقتدار و عزت ملی را دچار خدشه کرده و برهم زدن قواعد بازی در سیاست داخلی و تاختن به قواعد آن، مشروعیت دولت را برای ادامه کار زیرسوال خواهد برد. طرف های خارجی به روش های مختلف سعی می کنند تعهداتی را که در برجام پذیرفته اند به روش های دیگر، جبران کنند و در عرصه داخلی نیز متوسل شدن به تعهدات طرف خارجی در رفع تحریم ها و استفاده ابزاری از آن برای دستیابی به اهداف سیاسی، چنگ زدن به صورت دولت توسط خود دولت است. بازی دو سرباخت روحانی زمانی خود را آشکار خواهد کرد، که دیگر دولت زمانی برای جبران مافات در اختیار نخواهد داشت و ادامه سیاست های روحانی در شرایط کنونی و تاختن به منتقدان و نهادهای قانونی نظام، شتاب چنین باختی را افزایش خواهد داد.

فرهنگ نیوز