امروزه فضای مجازی بخش زیادی از زندگی روزمره مردم را تحت سیطره خود در آورده است. شبکه تلگرام یکی از این فضاهاست که بسیار مورد استقبال قرار گرفته است و گروهای تخصصی و غیرتخصصی بسیاری در این فضا تشکیل شده‌اند و هر روز آدم‌های جدیدی به این گروه‌ها می‌پیوندند.
ازآن‌جاکه بحث همسریابی در جامعه ایران همیشه یک دغدغه و مسأله بوده است، یکی از حوزه‌هایی که در کانال‌های تلگرام تشکیل شده، کانال همسریابی مجازی است. این روزها در این شبکه اجتماعی، همسریابی از طریق 2 کانال تحت عنوان «خواستاگرام آقایان» و «خواستاگرام بانوان» با تصویر دو لبه یک زیب که به هم متصل می‌شود، وجود دارد که طبق اساسنامه‌اش در زمینه معرفی و ازدواج دائم فعالیت می‌کند و مدعی است خدماتی برای دوستیابی و ازدواج موقت ندارد. این کانال در فضای مجازی تبلیغات زیادی دارد، ولی شعار اصلیش این است: «همسر دلخواه به گوشی همراه شما می‌آید» (با بیش از 40 هزار عضو).
معیارهایی که برای همه مشترک است
نحوه خواستگاری در این کانال بدین شکل است که دخترانی که تمایل به ازدواج دارند، مشخصاتی از خود مانند اسم (اسم مستعار)، تحصیلات، وضعیت اشتغال، رنگ پوست، رنگ چشم، قد، نوع پوشش، اعتقادات مذهبی، تعداد خواهر و برادر، وضعیت مالی، سابقه ازدواج، مدرک تحصیلی و شغل پدر و مادر را بیان می‌کنند و سپس توضیحات مختصری از ویژگی‌های روحی و اخلاقی خود و مشخصات و خصوصیات مورد انتظار همسرشان را ذکر می‌کنند. در نهایت هم یک عکس که معلوم است تلاش زیادی برای زیبایی و کیفیت آن انجام گرفته، می‌گذارند. در اینجا به چند نمونه از مشخصات همسر را که دختران ذکر کرده‌اند، به ترتیب و بدون کم و زیاد کردن اشاره می‌کنیم:
«با شخصیت، مهربان، صادق، ترجیحاً قد بالای 180 باشد» یا «خوش‌تیپ، شوخ‌طبع، امروزی، درآمد به‌اندازه یک زندگی دو نفره، اصلاً کسی رو توی زندگی زناشویی دخالت نده». بعضی انتظارات به عنوان اولین معرفی به نظر جالب می‌آید؛ مثلاً شکم نداشته باشد، مشروب بخورد، اما عموماً ویژگی‌هایی مانند خوش‌تیپی و ویژگی‌های ظاهری، وضع مالی خوب، اهل مسافرت بودن و عدم اعتیاد، در انتظارات از همسر مشترک است.
دختران خواستار ازدواج که تحصیلات بالایی دارند
وقتی با این کانال آشنا شدم تصورم این بود که شاید بیشتر زنانی که موقعیت اجتماعی پایین‌تری دارند، در اینجا عضو باشند و درخواست ازدواج کرده باشند، مثلاً دخترانی که شاغل نباشند و یا تحصیلات پایینی داشته باشند و کمتر توانسته باشند در محیط‌های اجتماعی حاضر شوند، اما بعد از مرور، این سطح تحصیلات را دیدم: کارشناسی ارشد، دکترای عمومی و مشاغلی که به لحاظ اجتماعی از منزلت بالایی برخوردار هستند، مانند پزشکی، استادی دانشگاه، کارشناس آزمایشگاه، مدیر اجرایی کارخانه، مربی، کارشناس نرم‌افزار شرکت و… .
یکی از سمینارهایی که این مؤسسه برگزار کرد با موضوع ازدواج پزشکان و چالش‌های روبه‌روست که می‌توان حدس زد مخاطب پزشک و دکتر در این کانال زیاد باشد که چنین سمیناری را برگزار کرده است. یکی از مؤلفه‌هایی که این مسأله را با آن می‌توان تحلیل کرد، افزایش میزان تحصیلات و بالا رفتن سن ازدواج است. بسیاری از دخترانی که خود را در این کانال معرفی می‌کنند، از تحصیلات بالایی برخوردارند. این مؤسسه معتقد است اولین بانک رسمی اطلاعات مجردان کشور را تشکیل داده است و اساسنامه آن بیان می‌کند درصورتی‌که تمایل به مذاکره وجود داشته باشد، این کانال 48 ساعت بعد یک اطاق مذاکره می‌سازد و گویا در ادامه، شرایطی برای دیدار حضوری در مؤسسه فراهم خواهد شد و راستی‌آزمایی انجام می‌شود و نظر کارشناسی داده می‌شود.
این کانال نمودی از تغییر در سبک ازدواج سنتی است. اولین تغییر این است که عموماً مردان خواستگار بوده‌اند، اما در این کانال، دختران هم درخواست ازدواج می‌دهند و خود را با خصوصیات و عکس معرفی می‌کنند. معمولاً این‌که دختر تقاضای ازدواج بدهد عرف نبوده و دلیل آن هم حفظ کرامت و حرمت دختر ذکر شده است.
تفاوت دیگر عدم حضور خانواده‌هاست. در ازدواج سنتی خانواده مهم‌ترین نقش را در انتخاب دارد، با توجه به این‌که این آشنایی، معارفه و اطاق گفت‌وگویی که ادمین این کانال برای دو نفری که اصطلاحاً همدیگر را پسندیده‌اند ایجاد می‌کند، در محیط خصوصی فضای مجازی موبایل شخصی شکل می‌گیرد، خانواده، سلیقه و تجربیات و نظر آنان وجود ندارد و تصمیمات به طور شخصی گرفته می‌شود.
بیزینسی به نام ازدواج
نکته جالب و متفاوت این‌که در سبک سنتی دوست و آشنا و اقوام به طور خیرخواهانه در سروسامان گرفتن زندگی جوانان مشارکت داشتند و افرادی را که می‌شناختند معرفی می‌کردند و اصطلاحاً در جوش‌خوردن این ازدواج تلاش می‌کردند، اما در این کانال هر کدام از فعالیت‌ها، از برگزاری سمینار تا تغییر عکس نیازمند واریز مبلغ است که طبعاً مجموع این مبالغ هم کم نخواهد بود. در واقع بیشتر به مقوله ازدواج به عنوان یک «بیزینس» نگاه شده و از همین‌رو می‌توان این کانال را به منفعت‌طلبی و کسب سود متهم کرد، زیرا هر فعالیت و حرکتی در این کانال، نیازمند واریز مبلغ و هزینه است.
«در صورت تمایل به مذاکره، مبلغ … را به این شماره حساب واریز کنید.»
«در صورت تغییر عکس مبلغ … را به این شماره حساب واریز کنید.»
از طرفی این کانال سمینارها و کارگاه‌های متفاوتی هم مخصوص زنان برگزار می‌کند با عناوینی چون: «آشنایی با سلیقه مردان در ازدواج»، اما در این کارگاه‌ها ترفندهایی مانند این‌که چگونه بتوانید مردی را به خود جذب کنید، چگونه در یک مکان عمومی مردی را به سمت خودتان بکشید یا راه‌های آشنایی پیدا کنید و… آموزش داده می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که تمام این کارگاه‌ها و سمینارها ورودیه واریزی هم دارد.
نمی‌توان به این کانال از سر خوش‌بینی یا بدبینی محض نگریست. این کانال فاصله فیزیکی و مکانی را از بین می‌برد و می‌تواند یک فرصت یا ظرفیت به‌وجود آورد. در واقع مرحله ایجاد آشنایی بین دختر و پسر را این کانال انجام می‌دهد، اما شاید این مرحله ساده‌ترین و آسان‌ترین مرحله در ازدواج باشد، اما مراحل بعدی نیازمند حضور خانواده‌ها و مشاوره‌های تخصصی و روانشناسی است. از طرف دیگر این کانال‌ها می‌توانند آسیب‌های اجتماعی جدیدی را ایجاد کنند.
اگر آدم‌ها ایرادی نداشتند سراغ این سایت‌ها نمی‌آمدند!
انتقادی که به این سبک ازدواج وجود دارد، پنهان‌کردن حقیقت است. در گفت‌وگویی که با برخی جوانان در مورد این سبک خواستگاری صورت گرفت، اغلب معتقد بودند که نمی‌توانند به گفته‌های طرفین اعتماد کنند و می‌گفتند در ازدواج‌هایی که با وساطت و معرفی آشنایان انجام می‌شود و شناخت زیادی وجود دارد، تمام حقیقت بیان نمی‌شود، چه رسد به این سبک ازدواج! از سویی گم‌نامی و عدم شناخت دقیق افراد از یکدیگر در زندگی مدرن، باعث می‌شود که نتوان به تحقیقات و راستی‌آزمایی‌هایی که مؤسسه ادعا می‌کند، اعتماد کرد. یکی دیگر از مصاحبه‌شوندگان معتقد است که افرادی اصالت خانوادگی دارند و شرایط خوبی برای ازدواج دارند، سراغ این مدل ازدواج نمی‌روند؛ این‌ها افرادی هستند که یا نتوانسته‌اند تاکنون ازدواج کنند، یا مثلاً هر جا خواستگاری رفتند، موفق نبوده، پس حتماً ایرادی وجود داشته است.
در گذشته ارتباطات فامیلی و ارتباط با همسایه‌ها بسیار گسترده بود و بچه‌های یک خانواده با بچه‌های فامیل و همسایه‌ها و هم‌محلی‌ها از کودکی بازی می‌کردند و بزرگ می‌شدند و در بزرگسالی هم عمدتاً با همان هم‌بازی‌های خود ازدواج می‌کردند، اما در سال‌های اخیر با تغییر در سبک زندگی مردم و کاهش بسیار شدید ارتباطات سنتی، این سبک از همسرگزینی نیز تا حدود زیادی به حاشیه رانده شده است و مردم دیگر کمتر به ازدواج با اقوام خود تمایل نشان می‌دهند.
خلأ وجود واسطه‌های ازدواج
در شرایطی که با تغییر الگوهای فکری و سبک زندگی، دیگر روش‌های گذشته چندان پاسخ‌گو نیستند، فرد سردرگم می‌ماند که با چه کسی پیوند برقرار کند. از سوی دیگر، بسیاری از اوقات خانواده‌ها خود را از فرآیند همسریابی برای فرزندانشان کنار می‌کشند و این کار را برعهده خود جوانان می‌گذارند.
در چنین شرایطی خلأ وجود واسطه‌هایی که بتوانند جوانان را به یکدیگر معرفی کنند، به شدت احساس می‌شود و همین مسأله یکی از دلایلی است که سبب رونق سایت‌ها و کانال‌های همسریابی می‌شود که ادعای واسطه‌گری در امر ازدواج را دارند.
این در حالی است که طی سال‌های اخیر که همسریابی اینترنتی رونق گرفته، حرف و حدیث‌های زیادی پیرامون چیستی و چگونگی این کار به‌وجود آمده و برخی از کارشناسان و مسئولان این اقدام را رد و برخی دیگر در شرایطی آن را تأیید می‌کنند.
به نام ازدواج دائم؛ به کام ازدواج موقت
کسانی که منتقد همسریابی مجازی هستند دلایل مختلفی برای مخالفت خود دارند. برخی در مجوزدار بودن یا نبودن این سایت‌ها تشکیک می‌کنند و معتقدند این سایت‌ها که تنها تعداد محدودی از آنها مجوز دارند و شمار بسیاری از آنها بدون هیچ مجوز و نظارتی فعالیت می‌کنند، عموماً تبدیل به مکانی برای دوستیابی یا ازدواج موقت می‌شوند و کمتر ممکن است هدف ازدواج دائم را که در تبلیغات خود به آن می‌پردازند پیگیری کنند و همین امر موجب آسیب‌های اجتماعی فراوانی خواهد شد.
ترویج نگاه کالاگونه به انسان
از سوی دیگر، منتقدان به عدم رعایت شئون دینی، اخلاقی و عرفی در سایت‌ها و کانال‌های همسریابی اشاره می‌کنند و معتقدند در بسیاری از سایت‌های مذکور شأن انسان و به‌ویژه دختران رعایت نشده و به نگاه کالاگونه به آنها دامن زده می‌شود. این در حالی است که در ازدواج باید به کرامت انسانی و اخلاقی افراد توجه داشت، نه صرفاً ظواهر و مادیاتی که در فرهنگ دینی و ملی ما اصل قرار گرفتن آنها در ازدواج، مورد نکوهش قرار گرفته است.
مسایل خصوصی زندگی در ویترین
همچنین، این‌که در این کانال‌ها افراد خصوصی‌ترین مسایل زندگی شخصی خود را در معرض دید هزاران غریبه قرار می‌دهند، هم از نظر امنیتی و هم از نظر اخلاقی کار شایسته‌ای نیست و زمینه بروز سوءاستفاده‌هایی را فراهم می‌کند. موضوع دیگری که منتقدان بر آن تأکید دارند علمی و اصولی‌نبودن روش‌های همسرگزینی در بسیاری از سایت‌های مدعی است؛ زیرا این سایت‌ها عموماً در فرآیند کار خود از افراد متخصص و دارای صلاحیت استفاده نمی‌کنند و معمولاً فرآیند شکل‌گیری ارتباط و شناخت طرفین از یکدیگر نیز در این فضاها به‌صورت اصولی و براساس منطق انجام نمی‌گیرد که همین موضوع می‌تواند آسیب‌های زیادی را به همراه داشته باشد.
از همسریابی تا سرگرمی و تفریح
انتقاد دیگری که به این سایت‌ها وارد می‌شود عدم ورود خانواده‌هاست. با توجه به این‌که خانواده‌ها نقش مهمی در ازدواج فرزندان خود دارند، باید در جریان مراحل مختلف تلاش آنها برای همسریابی باشند و در واقع خود را از این فرآیند کنار نکشند. این در حالی است که غالب سایت‌ها و کانال‌های همسریابی به این موضوع آن‌چنان که باید و شاید توجه نشان نمی‌دهند و عموماً خانواده‌ها در آخر کار متوجه می‌شوند که همسر فرزند آنها چگونه انتخاب شده است و البته این در شرایطی است که اساساً این ارتباط منجر به ازدواج شود؛ زیرا در بسیاری از موارد حضور دخترها و پسرها در این سایت‌ها و کانال‌ها ابزاری برای سرگرمی و تفریح است، تا قصد جدی برای ازدواج.
البته در این میان برخی نیز از فعالیت سایت‌های همسریابی حمایت می‌کنند و معتقدند با این کار خلأ واسطه‌گری در امر ازدواج مرتفع خواهد شد، اما باید نکات اصولی در شکل‌گیری ارتباط و همچنین فرآیند آن رعایت شود و در این زمینه از صاحب‌نظران و متخصصان امر استفاده شود تا هم وجهه معقول و منطقی این اقدام حفظ گردد و هم جلوی سوءاستفاده‌هایی که در این زمینه بسیار باب است گرفته شود./آ
