با گذشت کمتر از چهار سال از هجوم آفات و بیماری‌ها به رویشگاه‌های جنگلی شمشاد ایران در سه استان شمالی که در نتیجه آن بیش از 40 میلیون اصله درخت شمشاد نابود شد حالا از شرق و غرب و مازندران تا مرز آستارا در گیلان خبر می‌رسد که یک آفت جدید وارداتی موسوم به شب پره برگخوار که از نیمه خرداد ماه سال‌جاری در پارک جنگلی بنفشه چالوس مشاهده شده تنها باقی مانده‌های گونه شمشاد ایرانی را در محاصره و نابودی کامل قرار داده است. آفت چنان گسترش یافته که تقریباً تمامی 72 هزار هکتار ذخیره‌گاه‌های جنگلی شمشاد ایران آلوده به این شب پره شده است. از سوی دیگر سرعت بالای زادآوری این گونه مهاجم به قدری زیاد است که به گفته معاون حفاظت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور «اگر همه دستگاه‌های دولتی به کمک و یاری جنگل‌های شمال نشتابند در آینده‌ای نزدیک با فاجعه‌ای غیر قابل جبران در جنگل‌های شمال مواجه خواهیم شد.» مسعود منصور که روز گذشته در جلسه‌ای با حضور مسئولان سازمان حفظ نباتات و مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع سخن می‌گفت ،افزود: تمامی جنگل‌های غرب مازندران از رامسر تا رویان و در شرق نیز منطقه نور کاملاً آلوده شده اما آفت هنوز به ساری و گلستان نرسیده است. از سوی دیگر تمامی رویشگاه‌های شمشاد از رضوانشهر تا مرز آستارا با کشور آذربایجان این آفت گسترش یافته و اگر اقدام جدی صورت نگیرد این فاجعه به یک بحران جدی تبدیل می‌شود.
مقصر کیست؟ بیوتروریسم یا ضعف نظارتی در مبادی گمرکی؟
منصور افزود: این آفت جدید حتی در باغ‌های خصوصی و پارک ها هم دیده شده و همه دستگاه‌ها باید وارد عمل شوند تا جلوی پیشروی آن را بگیریم. از این‌رو موضوع را با سازمان مدیریت بحران نیز مطرح و حتی به پدافند غیر عامل هم اعلام کرده‌ایم. او در پاسخ به «ایران» می‌گوید: اینکه ورود این آفت به کشور بیوتروریسم بوده یا نه، تنها یک فرضیه است و ما نمی‌دانیم و سازمان پدافند غیرعامل باید بررسی کند اما تلقی ما این است که این یک آفت قرنطینه‌ای است و اگر هم رسماً از مبادی گمرکات کشور که تحت کنترل سازمان حفظ نباتات است وارد نشده باشد ولی می‌تواند از مبادی غیر رسمی هم وارد شده باشد چون بسیاری از گونه‌های گیاهی مثل شمشاد تزئینی در سال های اخیر وارد کشور شده و در معرض فروش گذاشته شده است.
اما ولی الله رضایی، معاون دفتر پایش سازمان حفظ نباتات کشور با رد این موضوع می‌گوید: «ما درلیست آفات خارجی‌مان 114 گونه آفت داریم که آنها را هنگام واردات فرآورده‌های جنگلی به کشور کنترل می‌کنیم و این گونه در فهرست ما نبوده، بنابراین نمی‌توانید بگویید این آفت یک آفت قرنطینه ای است و مقصر ما بودیم. اما حالا می‌توانید درخواست بدهید که این آفت را هم در فهرست‌مان قرار دهیم و ما در خواست‌تان را بررسی می‌کنیم!» او در عین حال از همکاری نکردن نیروی انتظامی با سازمان حفظ نباتات کشور در کنترل فرآورده‌های چوبی گلایه کرد.
با این حال برخی کارشناسان می‌گویند :«اگر قرار باشد اول یک آفت از خارج از کشور به جنگل‌های ایران هجوم آورده و آن را از بین ببرد تا سازمان حفظ نباتات آن را در فهرست آفات خود ثبت کند که دیگر بعد از آن چیزی از جنگل باقی نمی‌ماند. این کنترل و نظارت‌ها باید قبل از واقعه باشد نه بعد از اینکه همه جا آلوده شد.»
شمشاد ایران، امید به درمان ایدز را در جهان زنده کرد
رئیس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران که از سال های گذشته تاکنون روی آفات جنگل های شمشاد ایران بسیار تحقیق و پژوهش کرده در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: طی ۳سال اخیر حدود ۴۰میلیون اصله درخت شمشاد را در وسعتی بالغ بر 40 هزار هکتار بر اثر بیماری قارچی بلایت که این هم یک گونه وارداتی بود از دست دادیم و سازمان حفظ نباتات که وظیفه‌اش کنترل آفات در فرآورده‌های چوبی است باید پاسخگو باشد، نیست. او افزود: تازه بعد از سه چهار سال کمی امیدوار شده بودیم که تاحدودی موفق شدیم بیماری بلایت را در جنگل های شمشاد ایران کنترل کنیم که ناگهان شب پره وارد کشور شد و امروز به جرأت می‌گویم فاتحه شمشاد‌های ایران را باید خواند.
دکتر هادی کیادلیری می‌افزاید: با همه انتقاداتی که به عملکرد سازمان جنگل ها دارم اما این سازمان در مقابله با آفات و بیماری‌ها واقعاً تنها است و بودجه‌ای برای این کار ندارد و سازمان حفظ نباتات وزارت جهادکشاورزی هنوز هیچ واکنشی نسبت به این موضوع نشان نداده است؛ همچنان‌که سازمان حفاظت محیط زیست هم که متولی ذخایر ژنی است، نسبت به بروز این آفت بی‌توجه بوده است. این درحالی است که شمشاد هیرکانی یکی از گونه‌های نادر و همیشه سبز و انحصاری جنگل های شمال ایران است که طبق قانون حفظ و حمایت از ذخایر جنگلی مصوب سال 1371 ممنوع القطع است اما حالا اینچنین میلیون میلیون نابود می‌شود. به گفته او این درخت در داروسازی از اهمیت بسیار بالایی برخورداراست و اخیراً دانشمندان موفق شدند از آلکالوئید موجود در این درخت دارویی برای جلوگیری از پیشرفت بیماری ایدز استفاده کنند. اگر این اندک باقی مانده شمشاد‌ها نابود شود که هم‌اکنون در شرف نابودی است همه بشریت و همه جهان باید تاوان نابودی این گونه را در آینده بدهد نه فقط ایرانیان.
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران همچنین خاطرنشان کرد: چرا سازمانی که از محل بهره‌برداری جنگل هر ساله بیش از 150میلیارد تومان برای بهره برداران درآمد ایجاد می‌کند برای مقابله با آفت، نباید 5 میلیون تومان اعتبار داشته باشد؟ آیا وظیفه ما بهره‌برداری از جنگل است یا حفاظت از آن؟ آیا برای مقابله با آفت باید با التماس از 4 مجری و صاحب هتل پول بگیریم؟ آنهایی که طرفدار بهره‌برداری از جنگل هستند و با طرح تنفس جنگل(توقف بهره‌برداری) مخالفت می‌کنند، چرا وقتی هجوم آفات جنگل را تا آستانه بحران پیش می‌برد، سکوت می‌کنند؟
او افزود: متأسفانه به دلیل نبود اعتبارات، سازمان جنگل‌ها نتوانست بموقع با این آفت مبارزه کند و هیچ ارگانی هم هنوز به این سازمان کمک نکرده است و اقدام هایی هم که هم‌اکنون صورت می‌گیرد به دلیل نبود پول مثل دست و پا زدن های آخر برای نجات جنگل است که دامنه اثربخشی‌اش کم است.
او افزود: به اعتقاد من آفت چنان همه جنگل‌های شمشاد را در برگرفته که اگر از سموم شیمیایی برای از بین بردن آفت استفاده نکنیم هیچ سم دیگری قادر نیست جلوی تکثیر این جمعیت کثیر را بگیرد. اگرچه سموم شیمیایی مضرات زیادی دارد اما سمپاشی لکه‌ای در شمال بهتر از این است که دو سال دیگر ببینیم کل رویشگاه را از دست داده ایم و دیگر شمشادی باقی نمانده است. پس باید یک تصمیم منطقی و استراتژیک اتخاذ کنیم./آ
