وحدت گرایی امام موسی صدر درکشور هفتادو دوملت

بصیر، سید موسی صدر معروف به امام موسی صدر در سال 1307 در یک خانواده مذهبی در محله چهارمردان قم به دنیا آمد. خاندان صدر از بزرگترین خانواده‌های شیعی در در دو سده اخیرند که در ایران، عراق و لبنان، زیسته‌اند. پدر او سید صدرالدین صدر از مراجع بزرگ زمان خویش و جانشین مرحوم عبدالکریم حائری بنیان گذار حوزه علمیه قم بود. وی دروس دینی خود را نزد اساتید بزرگ حوزه در قم تکمیل نمود. از آیات عظام مکارم شیرازی، محمد حسین بهشتی، موسوی اردبیلی و… به عنوان دوستان حوزوی وی نام برده می شود. یکی از آرزوها و آرمان های دیرین امام موسی صدر وحدت امت اسلامی در سرتاسر جهان بود.

او از آغاز دوران جوانی که در حوزه ی علمیه قم مشغول تحصیل بود به این مهم می اندیشید و در محافل (و حضور استاید) حوزه آن را پیوسته دنبال می کرد، بنابراین وقتی امام موسی صدر در سال 1338 وارد لبنان شد در همان سال و در اولین فرصت شالوده ی روابط دوستی با علمای اهل سنت را در شهر صور پی ریزی کرد.

در بررسی اوضاع فعلی جهان اسلام،آنچه بعنوان “معضل غالب” شناخته می شود،بی شک وحدت جهان اسلام است.امام موسی صدر به عنوان یکی از بزرگان مکتب تشیع از علمای پیشگام “وحدت” است . امام موسی صدر همواره به دنبال وحدت بود. نوع منش و رفتار او با اهل سنت و حتی مسیحیان و در یک فضای گسترده تر،انسان ها،از اندیشه ای نشات می گیرد که بر اجتماعی بودن اصرار دارد. لذا او معتقد است “انسان هر چه صعود و پیشرفت کند با دیگران بیشتر می جوشد و هر چه تنزل یابد از دیگران دورتر می شود.

گرامی ترین و بلند مرتبه ترین اهداف آن است که انسان ها را گرد هم آورد”  البته ایشان ” گردهم جمع شدن” را اساسا دارای ارزش ذاتی نمی دانند چرا که جمع شدن “شر” در دنیا و ایجاد “اشرار” نیز می تواند مصداقی از “گردهم جمع شدن” باشد ولی آنچه مهم است،وحدتی است که با نیتِ نیکویی همراه باشد.

از منظر امام موسی صدر هر چه از انسان صادر بشود،چه در مقام فکر و چه در مقام عمل،بر عالم هستی تاثیر گذار و از آن تاثیر پذیر است و لذا سرنوشت هیچ انسانی جدا از سرنوشت انسان دیگر نیست و در نتیجه برای سعادت بشریت،همه ی انسانها دارای یک مسئولیت مشترک هستند ” اسلام در تعلیمات خود تاکید می کند،مسئولیت مردم یک سرزمین مسئولیتی است مشترک.پس اگر در یک منطقه یک نفر بر اثر فقر و گرسنگی یا بیماری از دنیا رفت خداوند به این منطقه التفاتی نمی کند.

بنابر این در هر منطقه هر فرد در قبال افراد مسئول است و تخلف از این وظایف نزد خداوند پذیرفته نیست” اما این سوال مطرح می شود که راه اجرای یک مسئولیت مشترک در قبال یک معضل عظیم چیست؟ معضلی که کیان یک امت را به خطر می اندازد. آیا افراد از این لحاظ که دارای مسئولیت مشترک هستند،می توانند به صورت منفرد در قبال مشکلات بزرگ در آیند؟ یا نه،باید به صورت هماهنگ و شبکه ای در عرصه ی نبرد با این مشکل عظیم بر آیند؟

امام موسی صدر پاسخ این سوالات را در وحدت جهان اسلام می داند،لذا اهمیتِ “وحدت در مسئولیت مشترک” در نظر ایشان به حدی است که با بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام ملاقات و مکاتبه دارد تا در وهله ی اول ،در یک فرآیند “مشکل شناسی” به نتیجه ای واحد برسند و در وهله ی دوم در پی رفع این مشکل بر آیند یعنی “مسئولیت مشترک” را جستجو کنند.

 موانع وحدت و عوامل تفرقه

در اندیشه ی امام موسی صدر نیز همانند دیگرفقهای شیعه،  نقش استعمار و دشمنان اسلام را در بوجود آوردن تفرقه پر رنگ می بیند. او معتقد است که ” فرصت طلبان روی این اختلافات جزئی دست گذاشتند و آنها را به موانع جدا کننده تبدیل کردند در نتیجه هر گروه به دور از گروه دیگر زندگی می کند که باعث رواج حس عدم اعتماد و رد همکاری و همیاری شده”ایشان با توجه به شرایط خاص لبنان به لحاظ وجود مذاهب و طوائف گوناگون و نقش پر رنگ استعمار در گذشته ی این کشور و خطر اسرائیل در زمان حال ،به شدت به اهمیت وحدت پی برده است.

امام صدر از نزدیک تفرقه میان مسلمانان شیعه و سنی و نبود اتحاد  ملی درلبنان را نظاره گر است و یکی از عوامل مهم این معضل را نیرنگ های استعمار می داند.او معتقد است که غرب به پتانسیل های لبنان پی برده و می خواهد این کشور نا آرام باشد تا بتواند نقشه های خود را در آن پیاده و به منافع خود دست یابد.وی اگر چه نقش استعمار را در وضعیت فعلی مسلمانان کم رنگ نمی بیند و با آن مبارزه می کند ولی معتقد است باید به عوامل مهم دیگر نیز پرداخت.

احکام تکفیری ،ناسزا گفتن،برجسته ساختن نقاط اختلاف و چشم پوشی از اشتراکات فراوان و … مسائلی هستند که وحدت را در معرض خط قرار داده اند. این در حالی است که نگاهی به سیره امیرالمومنین(ع) نشان می دهد که حضرت یاران خود را از کارهای تفرقه انگیز مانند سب و لعن که نشانگر تعصبات جاهلانه و خودبرتر بینی است به شدت نهی می فرمودند . امام موسی صدر در یک بررسی تاریخی تعصبات را یکی از معضلات جهان اسلام می داند که صدمات زیادی را به جهان اسلام زده است. امام موسی نسبت به توهین هایی که شیعه و سنی به یکدیگر روا می دارند حساس است،همانگونه که این حساسیت را در زندگی ائمه نیز می بینیم.

او زندگی در لبنان را موهبتی قلمداد می کند که از طریق آن می تواند نگاه دو قشر سنی و شیعه را به یکدیگر به گونه ای بهتر بازسازی کند و پایه های پیشرفت تمدن اسلامی را محکمتر کند.او یکی دیگر از عوامل تفرقه را در اصرار ورزیدن های بی مورد هر یک از فرق اسلامی در خصوص اصیل بودن خود می داند و ضروری می بیند که بر اسلام تاکید ورزیده و مذهب را تشریح کند:” به روشنی پیداست که کلمه ی مذهب به معنای راه است،چرا که اسم مکان و مصدر از ماده ی “ذهاب” است.پس مذاهب در اسلام به معنای راههایی برای رسیدن به اسلام ،درک ابعاد آن و پرداختن به آیین های آن و اجتهاد دائمی در طول زمان است.بر این اساس بیشترین التزام به مذهب این است که بعد واقعی اش را به آن عطا کنیم و در آن زیاده روی نکنیم.پس هدف اسلام است و مذاهب فقط وسیله و راه اند و مسلمان پایبند نمی تواند هدف را فدای راه کند.این مبنای کلی است”

بنابراین آنچه در اندیشه ی صدر،می توان مشاهده کرد دعوت به دوری از تعصب ورزی های مغرضانه و جاهلانه و تکیه بر اشتراکات فراوان است.مطمئنا امام موسی صدر از آنجا که در کشور هفتاد دو ملت (لبنان) سکونت داشت بیشتر و عینی تر با مسئله ی وحدت در ارتباط بود.در نهایت ، برای اینکه مسلمانان و مومنان پیکری واحد ایجاد کنند و روح هایشان به هم نزدیک شود،باید تحت ولایت اسلام قرار گیرند و این ولایت است که روح های پراکنده را متحد می سازد و پیکر های جداگانه را همانند یک پیکر بزرگ ،یگانه می سازد. از نظر امام موسی صدر دو راه حل  1- گفتگو و تعایش   2-وحدت فقهی  می توانند بر اتحاد هرچه بیشتر جهان اسلام بیافزایند.

فرهنگ نیوز