«تحریم‌ مادر» در انتظار «واکنش پدرانه» ؛ جسم و جان برجام در دستان هیئت عالی نظارت

 تحریم های مادر

این تحریم‌ها به دلیل گستردگی دایره شمول به «تحریم های مادر» معروف شده است؛ طرح تحریمی جدید سنای آمریکا که موسوم به «قانون مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران- 2017» است، پس از دوبار به تاخیر افتادن، پنجشنبه شب گذشته با 98 رأی موافق و تنها دو رأی مخالف در فهرست مصوبات مجلس سنا قرار گرفت. این طرح برای تبدیل شدن به قانون باید به تصویب مجلس نمایندگان آمریکا و امضای دونالد ترامپ رئیس جمهور این کشور نیز برسد؛ فرآیندی که به نظر می‌رسد بدون هیچگونه مانعی صورت گیرد.

ضربه به توان دفاعی ایران!

عمده تمرکز طرح تحریمی و ضدبرجامی اخیر هیئت حاکمه آمریکا، بر روی توان دفاعی و تسلیحاتی جمهوری اسلامی و ضربه زدن به نیروهای مسلح ما معطوف شده است؛ طبق این طرح اشخاص دخیل در برنامه موشکی بالستیک ایران و کسانی که با آنها داد و ستد دارند، مورد تحریم قرار می‌گیرند.

 سپاه در تیررس

همچنین مطابق با طرح سنای آمریکا، مسئولان سپاه پاسداران و مرتبطین آنها نیز با ادعای واهی و مضحک حمایت از تروریسم در فهرست تحریم قرار می‌گیرند! آنچه در این طرح قابل تامل است آنکه طبق بندی از آن، سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی یک سازمان تروریستی قلمداد می شود! و رئیس‌جمهور آمریکا ملزم می‌شود به فاصله حداکثر 90 روز بعد از اجرایی شدن طرح مزبور، تحریم‌هایی را علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و اشخاصی که در زمره مقامات، پرسنل یا وابستگان این سازمان هستند، اعمال کند. علاوه بر اینها، طرح ضدبرجامی اخیر سنای آمریکا، رئیس‌جمهور این کشور را ملزم می‌سازد تا دارایی افراد و نهادهای درگیر در به آنچه فعالیت‌های خاص مرتبط با تأمین، فروش و یا انتقال تسلیحات منع شده و مواد مرتبط به ایران نامیده اند را توقیف کند.

 نقض روح و جسم

در اینکه مصوبه تحریمی اخیر سنای آمریکا، ناقض روح برجام و فضای حسن نیت حاکم بر این معاهده بین المللی است اندک تردیدی وجود ندارد؛ البته آمریکایی ها در این 17 ماه که از عملیاتی شدن برجام می گذرد به کرات روح برجام را لکه‌دار و مغشوش کرده اند؛ اما به نظر می رسد تحریم اخیر موسوم به «تحریم مادر» علاوه بر روح، جسم و نص برجام را هم نقض کرده است.آمریکایی‌ها در برجام (مشخصا بندهای 26 و 29) متعهد شده بودند تا تحریم‌هایی را که تعلیق کرده‌اند، تحت عناوین دیگر بازنگردانند.

 بند 26 برجام

در بند 26 برجام تصریح شده است که«ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست دو به عمل خواهد آورد. دولت ایالات متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست 2 که اعمال آنها را وفق این برجام متوقف کرده است، خودداری می‌نماید، فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش‌بینی شده در این برجام».

 بند 29 برجام

همچنین در بند 29 برجام آمده است: «اتحادیه اروپایی و دولت های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تأثیرگذاری خصمانه و مستقیم بر عادی‌سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهداتشان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت آمیز این برجام خودداری خواهند کرد».

 اعتراض آمریکایی

بنابراین با استناد به مندرجات بندهای یادشده می‌توان به سهولت رای به نقض متن و نص برجام بواسطه«تحریم مادر» داد؛ در ماجرای مصوبه تحریمی سنای آمریکا علیه ایران موسوم به «اس 722» آش به قدری شور شده که حتی دولتمردان سابق آمریکایی نیز لب به اعتراض گشوده‌اند؛ جان کری وزیر خارجه سابق آمریکا و از دست‌اندرکاران انعقاد برجام روز سه شنبه هفته گذشته در اجلاس صلح اسلو تصریح کرد که «بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی مطمئن هستیم که ایران به تعهدات خود پایبند است از این رو همه طرف ها باید به تعهدات خود در برجام عمل کنند».

 برجام تضعیف شد؟!

جان کری پیش‌تر به دولت ترامپ هشدار داده بود که خروج آمریکا از برجام تبعات جبران ناپذیری برای واشنگتن خواهد داشت؛ اما علاوه بر جان کری وزیر خارجه سابق آمریکا،« آدام زوبین» یکی دیگر از مسئولان دولتی سابق این کشور که به طور ویژه پیرامون تحریم ایران و پس از آن انعقاد برجام در وزارت خزانه داری آمریکا مسئولیت داشته، از طرح تحریمی سنا علیه ایران انتقاد کرده است؛ وی هفته گذشته در نامه‌ای به نمایندگان کنگره هشدار داد که پیش‌نویس طرح تحریمی سنا علیه ایران، توافق هسته‌ای با این کشور را تضعیف خواهد کرد و در روابط آمریکا با متحدانش اخلال ایجاد می‌کند.

 مقابله به مثل

اما حالا که بنا بر ادله و مستندات موجود، اقدام سنای آمریکا در افزودن به تحریم‌های ایران و «اعمال تحریم‌های مادر»، نقض روح و متن برجام محسوب می شود، کم و کیف مقابله به مثل و واکنش از طرف ایران باید چگونه باشد؟

رجوع به یک نامه مهم

بی‌تردید منویات و ابلاغیات مقام معظم رهبری برای همه فصل الخطاب است؛ معظم‌له در 29 مهرماه سال 94 در نامه تایید مشروط برجام تصریح فرمودند که «در سراسر دوره‌ 8‌ساله وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای(از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته‌ تروریسم و حقوق بشر) توسط هریک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظف است طبق بند 3 مصوبه‌ مجلس اقدام‌های لازم را انجام دهد و فعالیت‌های برجام را متوقف کند».

 بند 3 مصوبه مجلس

اما بند 3 مصوبه مجلس ناظر بر «طرح اقدام متناسب دولت در اجرای برجام» که در نامه مقام معظم رهبری نیز بدان اشاره شده، تصریح دارد که «دولت موظف است هرگونه عدم‌پایبندی طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها یا بازگرداندن تحریم‌های لغوشده و یا وضع تحریم تحت هرعنوان دیگر را به‌دقت رصد کند و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف نماید و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد به‌طوری‌که ظرف مدت دو سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به یکصد و نودهزار سو افزایش یابد. شورای‌عالی امنیت ملی مرجع رسیدگی به این موضوع می‌باشد. دولت باید ظرف مدت 4 ماه برنامه خود را برای این منظور جهت تصویب به شورا ارائه نماید».

 مسئولیت شورای عالی امنیت ملی

یکی از مراجع تایید و تصویب برجام در داخل، شورایعالی امنیت ملی بوده است؛ نهادی عالی که مصوباتش مشروط به توشیح مقام معظم رهبری در حکم قانون و لازم الاجراست؛ این شورا در مهرماه 94 برجام را با ملاحظاتی 10 گانه تایید کرد و در راستای بند 9 نامه رهبری ناظر بر تایید مشروط برجام، یک هیئت عالی را برای نظارت بر آن تشکیل داد؛ هیئتی که به گفته نوبخت سخنگوی دولت جلساتش به صورت مستمر برگزار می‌شود.

 بند 9 نامه تایید مشروط

در آخرین بند از نامه 9 ماده‌ای مقام معظم رهبری به رییس‌جمهور درباره الزامات اجرای برجام آمده است: وجود پیچیدگی‌ها و ابهام‌ها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلفات و فریب‌کاری در طرف مقابل به ویژه آمریکا، ایجاب می‌کند که یک هیئت قوی، آگاه و هوشمند، برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهدات طرف مقابل و تحقق آن‌چه در بالا (هشت بند دیگر از نامه رهبری) بدان تصریح شده است،‌ تشکیل شود. ترکیب و وظایف این هیات باید در شورای عالی امنیت ملی تعیین و تصویب شود.

 مسئولیت هیئت عالی

سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه طی مصاحبه‌ای در تیرماه سال گذشته در رابطه با ویژگی‌های هیات عالی نظارت بر اجرای برجام که در شورای عالی امنیت ملی پیش از اجرای برجام تشکیل شده است، گفت: این هیئت به دستور مقام معظم رهبری تشکیل شده است و وظیفه بررسی اجرای برجام و تشخیص نقض برجام چه نقض کلی و چه نقض فاحش به عهده این هیئت است.

 وی افزود که این هیئت هشت عضو دارد و اعضای آن با تایید مقام معظم رهبری انتخاب شده‌اند و دستور کار این هیئت نیز با تایید و نظر ایشان مشخص می‌شود.

عراقچی در همان مصاحبه اظهار کرد که هیئت نظارت بر اجرای برجام از ساختار مناسبی برخوردار است و مصوبات آن مثل مصوبات شورای عالی امنیت ملی به تایید رهبری می‌رسد.

 اعضای هیئت عالی

هرچند اسامی اعضای هیئت عالی نظارت بر اجرای برجام رسما منتشر نشده است اما از آقایان حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی، علی‌ لاریجانی، محمدجواد ظریف، حسین دهقان، علی شمخانی، علی‌اکبر صالحی، سعید جلیلی و علی‌اکبر ولایتی به عنوان اعضای این هیئت نام برده می شود. هم‌چنین دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، هم‌زمان دبیر این هیأت نیز محسوب می‌شود.

 ارجاع  به هیئت عالی

مسئولان دولتی از جمله محمد باقر نوبخت سخنگوی دولت و بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست های خبری اخیر خود با اصحاب رسانه، هر گونه واکنش به طرح تحریمی اخیر آمریکا را منوط به اعلام نظر هیئت عالی نظارت بر برجام دانسته‌اند؛ نوبخت در نشست خبری روز سه شنبه( 23 خرداد) خود، در این رابطه تصریح کرد: هیات عالی، نتایج بررسی خود را پیرامون فرایند اجرای برجام و اقدامات طرف مقابل اعلام می‌کند و چنانچه جمع‌بندی هیات مزبور این باشد که تخلف و نقضی توسط امریکا یا سایر کشورها در برجام به‌وجود آمده از مکانیزم‌های پیش‌بینی شده در خود برجام استفاده می‌شود و طبق یک روال مشخص طرف ناقض تحت تعقیب قرار می‌گیرد.

 کمیسیون مشترک

بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه نیز 24 ساعت قبل از نوبخت درنشست خبری روز دوشنبه(22 خرداد) خود با اصحاب رسانه، اظهارات مشابهی را به زبان آورد و علاوه بر آن از احتمال تشکیل کمیسیون مشترک برجام در تیرماه میان نمایندگان ایران و 1+5 خبر داد؛ کمیسیونی که به نوعی مرجع داوری پیرامون نقض عهدهای طرفین برجام محسوب می‌شود و مکانیزم خاصی برای تنبیه طرف ناقض در آن پیش بینی شده است.

 واکنش‌ها در داخل

اما در همان روزهای پس از چهارم خردادماه که کمیته روابط خارجی سنای آمریکا به بهانه مقابله با اقدامات ثبات‌زای ایران، پیش نویس طرح تحریمی علیه ایران موسوم به «تحریم های مادر» را با ۱۸ رای موافق به تصویب رساند، مقامات و مسئولان کشورمان نسبت به آن واکنش نشان دادند.

 مصوبه قبیح

علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی 19 خرداد در مراسم وداع با شهدای حادثه تروریستی حرم مطهر امام خمینی (ره) و مجلس در این رابطه گفت:«مصوبه سنای آمریکا در حمایت از تروریست‌ها و افزایش تحریم‌ها عملی بسیار قبیح بود و در حالی که ما در مجلس با تروریست‌ها درگیر بودیم سنای آمریکا قوانین حمایت از تروریست‌ها را تصویب می‌کردند و این نشان‌دهنده این است که از کمترین سطح عاطفه انسانی برخوردارند. ما پاسخ روشنی به اقدامات سنا خواهیم داد».لاریجانی همچنین از کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خواست تا در اسرع وقت طرح مقابله را تهیه و به مجلس ارائه کند.

 طرح مادر

سیدحسین نقوی‌حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس روز سه شنبه 23 خرداد با اشاره به رفتار خصمانه واشنگتن در اعمال تحریم های جدید علیه ایران به خبرنگار میزان گفت: در ماموریت جدید مجلس بناست که برای مقابله با طرح تحریمی آمریکا که به دلیل طرح مادر بودن می تواند زیر مجموعه هم داشته باشد، ما نیز طرح مادری طراحی کنیم که بتواند در آینده اقدامات جدید قانونی داشته باشد.

 تدوین پیش‌نویس مقابله‌ای تجمیعی

روز پنج شنبه 25 خرداد، در شرایطی که سنا در آستانه رای گیری برای تصویب قطعی پیش‎نویس طرح تحریمی علیه ایران بود، نقوی‌حسینی به میزان خبر داد که «پیش‌نویس طرح «مقابله متناسب با اقدامات سنای آمریکا» در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تدوین شده و این پیش نویس در اولین جلسه این کمیسیون  پس از سرکشی نمایندگان به حوزه‌های انتخابیه بررسی و تصویب می‌شود»؛ آنطور که نقوی حسینی به خبرنگار میزان گفته است «در این طرح تصمیم گرفته‌ شده است با تجمیع تمامی مصوباتی که در مجلس شورای اسلامی علیه آمریکایی‌ها به تصویب رسیده است اقداماتی را در دستور‌ کار مجلس قرار دهند تا اقدام و مقابله متناسبی را در برابر بدعهدی‌ها و نقض‌عهدهای آنها انجام شود».

 تحریم‌های مخرب برجام

اما علاوه بر مجلسی ها، دولتمردان نیز به مصوبه تحریمی سنای آمریکا واکنش نشان دادند؛ محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه دهم خرداد در حاشیه جلسه هیات دولت در واکنش به تحریم‌های جدید سنای آمریکا گفت:ما به ۱ + ۵ اعلام کردیم که این تحریم‌ها مخرب برجام است و این کار ممانعت ایجاد می‌کند.

 واکنش عراقچی

عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه که رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام نیز محسوب می‌شود ۲۱ خرداد در رابطه با اعمال تحریم‌های مادر، اظهار کرد: نفس مصوبه اخیر سنای آمریکا مخالف اصل حسن نیت و اجرای موفقیت آمیز برجام است، و ما همه موارد را به هیأت نظارت بر اجرای برجام گزارش می‌دهیم.

عراقچی درباره طرح تصویب تحریم سنا علیه ایران و اینکه چنین حرکتی از سوی آمریکایی‌ها نقض برجام است یا خیر، این مطلب را بیان کرد و افزود: اگر مصوبه کنگره نهایی شود از نظر ما در همین راستا ارزیابی خواهد شد.

وی اضافه کرد: براساس بندهای 26 و 29 برجام، آمریکایی‌ها متعهدند که برجام را با حسن نیت و در فضای سازنده اجرا کنند و از هر اقدامی که اجرای موفقیت آمیز برجام را تحت الشعاع قرار دهد، خودداری کنند.

معاون وزیر امور خارجه در همان مطالبی که در روز 21 خرداد بیان کرد، افزود: به اعتقاد ما حرکت‌هایی که در طول یک سال‌ونیم گذشته چه توسط دولت قبلی آمریکا و چه توسط دولت جدید آن صورت می‌گیرد، در موارد بسیاری بر خلاف تعهدات آمریکا در این سه اصل است.

 ورود هیات عالی به تحریم‌های مادر

همانطور که در بالا اشاره شد، سخنان واکنشی عراقچی به تحریم های مادر در روز 21 خرداد بیان شده است؛ یعنی 4 روز پیش از تصویب قطعی تحریم‌های مادر در سنای آمریکا علیه ایران؛ عراقچی در آن مصاحبه تصریح کرده بود که در صورت قطعیت یافتن طرح تحریمی مزبور موارد را به هیات عالی گزارش خواهند کرد؛ حالا از هیئت عالی نیز خبر می‌رسد که آنها هم ظاهرا موارد بدعهدی آمریکا را دریافت کرده‌اند.

در همین رابطه علی اکبر ولایتی عضو هیئت عالی نظارت بر برجام گفت: اقدام سنای آمریکا در وضع مجدد تحریم‌ها علیه کشورمان مسلما بر خلاف روح و جسم برجام است و قطعا هیئت نظارت بر برجام نیز این مسئله را بررسی و پاسخ مناسبی به اعمال تحریم‌های آمریکا خواهد داد.

 سخنگوی وزارت خارجه روز گذشته گفت هیئت نظارت بر برجام «اقدامات متقابل و متناسب» را برای تامین منافع ملی کشور با قاطعیت اتخاذ خواهد کرد حا باید منتظر ماند و دید که هیئت عالی نظارت بر اجرای برجام چه واکنش پدرانه ای به تحریم مادر که آمریکایی‌های وضع می کنند، خواهد داشت؟