تحریم به معنای مجازات یک کشور است و شورای امنیت تنها در صورت اقدام عینی «علیه صلح، نقض صلح، یا عمل تجاوزکارانه»، بر اساس فصل هفتم می‌تواند تحریم‌هایی هدفمند و متناسب وضع نماید. با این وجود تحریمهای گسترده‌ای بر ایران بواسطه قطعنامه‌های شورای امنیت و اقدامات خودسرانه انفرادی کشورها و جمعی اتحادیه اعمال می‌شود که هدف آنها بیشتر امور مالی و اقتصادی است و غالباً هم با اقدام علیه صلح ارتباطی ندارد مانند تحریم هواپیماهای مسافربری غیرنظامی، بنزین و صنایع خودرو سازی و …، همچنین بسیاری از افراد سیاسی، مدیران تخصصی و دانشمندان نیز مشمول احکام این تحریم‌ها هستند. دلیل این تحریم‌ها نیز چهارگانه‌ی برنامه دفاعی ایران، تروریسم، حقوق بشر و برنامه هسته‌ای است. و دلیل مذاکرات نیز لغو کلیه تحریمهای ظالمانه جمعی و انفرادی است. تحریم‌هایی که بصورت جامع و تبدیل‌پذیر و با هم پوشانی گسترده وضع شده‌اند و لغو یک سری از آنها به معنای عدم لغو نتایج آنهاست. چیزی که در متن فارسی بیانیه لوزان توسط وزارت خارجه اظهار شده است: «پس از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک، تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت لغو خواهد شد و همه تحریمهای اقتصادی و مالی چندجانبه اروپا و یکجانبه آمریکا از جمله تحریمهای مالی، بانکی، بیمه، سرمایه گذاری و تمامی خدمات مرتبط با آنها در حوزه‌های مختلف از جمله نفت، گاز، پتروشیمی و خودرو سازی فوراً لغو خواهند شد.»[1]
حاصل بیانیه برای لغو تحریم‌ها
تحریمهای شورای امنیت علیه ایران شامل قطعنامه‌های ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)،و 1929 (2010) می‌باشد که همگی مبتنی بر دلایل غیرقابل راستی آزمایی از ادعای اقدام ایران برای ساخت بمب هسته‌ای در آینده، مانع از انجام امور علمی و صلح آمیز اتمی شده و روابط اقتصادی و مالی و حتی تحقیقات علمی و کارکرد نهادهای مربوطه را دچار مشکل کرده است. این قطعنامه‌ها بنا بر مذاکرات صورت گرفته لوزان، قرار است در صورت توافق در قالب قطعنامه‌ای جدید ملغی گردد. همچنین برخی از مهمترین تحریم‌هایی که خارج از شورای امنیت، توسط ایالات متحده آمریکا (دولت) و اتحادیه اروپا صرفاً برای امور هسته ای ایران وضع شده‌اند و در صورت توافق نهایی و البته بعد از راستی آزمایی آژانس از انجام کلیه تعهدات ایران لغو می‌شوند.
با این وجود در بیانیه در مورد تحریم های ترکیبی مانند تحریمهای حاصل قوانین CISADA سال 2010، NDAAسال 2011، ITRSHRAسال 2012و IFCPA سال2013 -که فقط منشاء هسته ای ندارند-، تحریمهای کنگره – مخصوصا تحریمهای ثانویه – تحریمهای ایالتی (کالیفرنیا، نیوجرسی، فلوریدا و …) و تحریمهای یکجانبه سایر دولت‌های خارج از 1+5 از جمله کانادا و برخی از کشورهای آسیایی صحبت نشده است.
امکان بازگشت تحریم‌ها با جا انداختن و تفسیر و اسم متفاوت
در این مرحله باید به دولت از سرخیرخواهی و بدون موضع کمک کرد. در واقع همدلی و همکاری با دولت در مقام عمل، ارایه توضیحات و ملاحظات دقیق در مقام چگونگی انعقاد توافق[2] است. بخصوص آنکه اولاً طرف اجرا کننده توافق و الغاء کننده تحریم‌ها 1+5 و بویژه ایالات متحده آمریکا است و الزاماً باید برداشت‌های مذاکره کنندگان، تفاوت‌های چشم‌گیری نداشته باشند. نه اینکه طرف مقابل برداشت هایی کاملاً متفاوت داشته باشد و عملاً هم به آن عمل نماید چنانکه در عمل، در خصوص بیانیه اقدام مشترک ژنو، فکت شیت آمریکایی ها اجرایی شد.[3] و ثانیاً همواره فریب‌های حقوقی مندرج در متن می‌تواند دردسر‌های جدی‌ای را بوجود بیاورد.
به هر تقدیر آمریکایی‌ها توانسته‌اند در بیانیه لوزان تحت عنوان «پارامترهای برنامه جامع اقدام مشترک»[4]، توافق را بصورت دومرحله ای یعنی تفکیک سطح تعهدات بصورت کلیات و جزییات تنظیم کنند. بطور طبیعی نتیجه دو مرحله‌ای شدن توافق (البته با تفسیر آمریکایی) این است که در این مرحله کلیات قطعی شده و از این به بعد باید بر روی سازوکارهای اجرایی بحث شود. در حالی که باید بپذیریم که مجالس کشورهای طرف مذاکره از جمله مجلس شورای اسلامی ایران مطابق اصول (77) و (125) و کنگره آمریکا مطابق بخش اول و هشتم ماده (1) هم باید محورها و هم سازوکارها را تصویب کنند. به علاوه آنکه کاهش سطح فعالیت های هسته ای نیز توسط دولت تا زمان عدم نسخ «قانون صیانت از دستاوردهای صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران» (1389) و «قانون الزام دولت به تجدیدنظر در همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی»[5] (1385) و همچنین اجرای پروتکل بموجب «قانون الزام دولت به تعلیق اقدامات داوطلبانه در صورت ارجاع و یا گزارش پرونده هسته‌ای به شورای امنیت»[6] (1384) غیرقانونی می باشد.
از سوی دیگر دو مرحله ای شدن بر سر اقدامات متقابل هم آمده، یعنی آنکه ابتدا ایران باید «همه» (all) گام‌های کلیدی را بردارد و در پاسخ و بعد از راستی آزمایی آژانس – که ممکن است زمان قابل توجهی به خود اختصاص داده و ضمنا با شبهات و وقفه هایی همراه باشد – تحریمهای آمریکا و اتحادیه معلق خواهد شد.[7]
برخی عبارات در متن فارسی غائب است و در متن انگلیسی با بهره‌گیری از ادات شبه تعهد ایران را با محدودیت‌های طویل المدت روبرو می‌سازد. چنانکه ایران در متن انگلیسی پذیرفته که تاسیسات غنی سازی را تا 15 سال آینده نمی‌سازد[8] و یا اینکه دو سوم سانتریفیوژها و زیرساختهای فردو را از بین می‌برد[9] و نه اینکه جمع آوری می‌کند. متأسفانه از بین بردن سانتریفیوژهای پیشرفته ایران[10] یعنی همه سانتریفیوژها غیر از مدل اولیه به نحو جدی از تاکیدات توافق کلی است.
همچنین یکی از مهمترین مسائل ایران عدم پیوستن به پروتکل اجرایی بوده در حالی که متن انگلیسی ایران را بدون تصریح به داوطلبانه بودن، ایران را ملحق شده به پروتکل– با تصریح به فعل ماضی- محسوب می‌کند.[11] در حالی که به حکم صریح «قانون الزام دولت به تعلیق اقدامات داوطلبانه در صورت ارجاع و یا گزارش پرونده هسته‌ای به شورای امنیت» حتی اجرای داوطلبانی پروتکل نیز توسط دولت منع شده است. در ادامه همچنین مفادی مطلوب در نسخه وزارت خارجه ایران آمده است: «تأسیسات هسته‌ای فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل خواهد شد.» که در متن انگلیسی وجود ندارد.
در ادامه آمریکایی‌ها در بیانیه با اصرار بر برخی کلمات مانند تعلیق (suspended) و تخفیف (Relief) تحریم‌ها و نه لغو (Terminate) آنها موجب بقا و برگشت پذیری هرزمانی[12] تحریم‌ها شده‌اند. مضافاً اینکه عبارات انگلیسی با لحنی مفید منت‌گذاری، متفاوت از ترجمه فارسی است و البته کاملاً معلق به راستی‌آزمایی: «ایران در صورتی که به صورتی قابل راستی‌آزمایی به تعهدات خود پایبند باشد، تخفیف تحریمی دریافت خواهد کرد.»[13] به علاوه اینکه این تحریم‌ها بنا به تصریح متن انگلسیس همچنان ساختمان (The architecture of U.S. nuclear-related sanctions)[14] و قلب (core provisions in the UN Security Council resolutions) خود را در خصوص فناوری‌های حساس و به نحو فراتر از امور هسته‌ای خود را در قالب قطعنامه‌ای جدید به امور دفاعی ایران از جمله موشک‌های بالستیک که باید خارج از موضوع مذاکرات باقی بماند حفظ کرده است.[15] به این ترتیب دقت در کلمات و ممانعت از تفسیرپذیری کلمات – در صورت لزوم با پاورقی باید معنای کلمات در متن توافق بیان شود- و عبارات می‌تواند مانع از سوء استفاده گردد.
به علاوه اینکه همانطور که توضیح داده شد، تحریم‌ها علیه ایران دامنه‌ای گسترده و هم پوشان دارند چنانکه در متن انگلیسی هم به تنوع آن اشاره شده است[16] و اگر موارد مربوط به هسته‌ای لغو شود ممکن است دولت‌های تحریم کننده و اتحادیه، به بهانه سایر موارد، مفاد تحریمهای لغو شده را طی قوانین و قطعنامه‌های جدید برگردانند. چنانکه بیش از 7 بار ایالات متحده آمریکا به بهانه نقض حقوق بشر اقدام به وضع تحریم و نقض برداشتی که ما از برنامه اقدام مشترک ژنو داشتیم کرد. به این ترتیب باید برگرداندن مفاد و متن تحریم‌ها و امثال و نظایر آنها ممنوع شود و نه عناوین و شماره آنها.
پانوشت:
[1] – در حالی که در متن انگلیسی همه تحریم‌ها مد نظر نیست و صرفاً تحریمهای هسته‌ای مورد نظر است:
nuclear-related sanctions.
[2] – از نقطه نظر حقوقی تفاوت اسم‌ها مهم نیست. اینکه نام بیانیه بر آن بگذاریم یا توافق یا اعلامیه. مهم بیان الفاظ مفید تعهد است و ماهیت جملات و عبارات متن موید تعهد بوده و نه عنوان سند. این رویکرد در مشروح مذاکرات قانون اساسی ذیل اصول (77) و (125) با تکرر اسامی مربوط به اسناد بین‌المللی (عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، موافقت نامه هاو قراردادها) و سابقه‌ی ر‍ژیم گذشته روح حاکم بر قانون اساسی ایران محسوب می‌شود که دولت نتواند بدون رای ملت اقدام به ایجاد تعهد یا انتظار هرگونه تعهدی برای کشور در زمان حال یا آینده کند.
[3] – https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2013/11/23/fact-sheet-first-step-understandings-regarding-islamic-republic-iran-s-n.
[4] – Parameters for a Joint Comprehensive Plan of Action.
[5] – ماده واحده: دولت موظف است باتوجه به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد مورخ دوم دیماه سال ۱۳۸۵ به برنامه هسته ای صلح آمیز کشور سرعت بخشیده و در همکاریهای خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی براساس منافع ملت ایران تجدیدنظر نماید.
[6] – ماده واحده: دولت موظف است در صورت هرگونه ارجاع یا گزارش در مورد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت کلیه همکاریهای داوطلبانه خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تعلیق درآورد.
[7] – U.S. and E.U. nuclear-related sanctions will be suspended after the IAEA has verified that Iran has taken all of its key nuclear-related steps.
[8] – Iran has agreed to not build any new facilities for the purpose of enriching uranium for 15 years.
[9] – Almost two-thirds of Fordow’s centrifuges and infrastructure will be removed.
[10] – Iran has agreed to only enrich uranium using its first generation (IR-1 models) centrifuges at Natanz for ten years, removing its more advanced centrifuges
[11] – Iran has agreed to implement the Additional Protocol of the IAEA.
[12] – If an issue of significant non-performance cannot be resolved through that process, then all previous UN sanctions could be re-imposed.
[13] – Iran will receive sanctions relief, if it verifiably abides by its commitments.
[14] – The architecture of U.S. nuclear-related sanctions on Iran will be retained for much of the duration of the deal and allow for snap-back of sanctions in the event of significant non-performance.
[15] – However, core provisions in the UN Security Council resolutions – those that deal with transfers of sensitive technologies and activities – will be re-established by a new UN Security Council resolution that will endorse the JCPOA and urge its full implementation. It will also create the procurement channel mentioned above, which will serve as a key transparency measure. Important restrictions on conventional arms and ballistic missiles, as well as provisions that allow for related cargo inspections and asset freezes, will also be incorporated by this new resolution.
[16] – U.S. sanctions on Iran for terrorism, human rights abuses, and ballistic missiles will remain in place under the deal.
