تاوان هم نشینی با داعش
بصیر، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر پیشین و رئیس جمهور کنونی ترکیه، مردی که خاطرات عظمت امپراطوی عثمانی را در ذهن مرور می کند و یکی از آرزوهای وی نیز بازگرداندن جلال و جبروت حکومت پاشاها به ترکیه است. این رویا تا بدانجا پیش رفته که سبک و سیاق استقبال از سران کشورهای خارجی در کاخ ریاست جمهوری، یادآور سنت عثمانی هاست. زمامداری رهبران حزب عدالت و توسعه از سال 2003 تاکنون با نخست وزیری اردوغان آغاز شد و تا به امروز نیز ادامه داشته است. اردوغان قصد دارد با افزایش اختیارات ریاست جمهوری، این نهاد را از حالت تشریفاتی خارج کند.
دوران زعامت رهبران حزب عدالت و توسعه، همراه با رشد و شکوفایی اقتصادی ترکیه بوده و این کشور در میان 20 کشور برتر اقتصادی در جهان قرار گرفته است. سیاست پیوستن به اتحادیه اروپا همچنان دنبال می شود و این کشور یکی از اعضای پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو) نیز می باشد. اقتصاد ترکیه در بخش خصوصی بسیار قوی فعالیت می کند و در زمینه های بانکداری، حمل و نقل و ارتباطات توانسته، تحرک گسترده ای ایجاد کند. در بخش کشاورزی نیز در سال های اخیر، افزایش تولیدات محصولات کشاورزی، این کشور را در رده های برتر جهانی یعنی بین ده کشور برتر قرار داده است. از سوی دیگر، صنعت گردشگری ترکیه نیز با میزبانی 35 میلیون گردشگر از سراسر جهان، یکی از پولسازترین صنایع آنکار می باشد. عایدی ترکیه از توریسم در سال 2014، بیش از 34 میلیارد دلار بود. قانون اساسی ترکیه نیز بر محور سکولاریسم می چرخد و تا بدانجا این قانون پیش رفته که قانون ممنوعیت حجاب در مراکز دولتی و دانشگاه ها همچنان برقرار است.
آنچه گفته شد، چکیده ای کوتاه از یک روی سکه ترکیه بود اما در روی دیگر سکه، مسائل مربوط به سیاست خارجی آنکارا و نقض قانون اختلاف صفر با همسایگان می باشد. راهبرد اختلاف صفر با همسایگان که توسط احمد داوداغلو، وزیرخارجه سابق و نخست وزیر کنونی ترکیه، تئوریزه شده بود، کمترین تنش را با همسایگان خود مدنظر قرار داده بود. این سیاست در حالی توسط ترکیه دنبال می شد که توانسته بود ثبات خوبی را برای این کشور به ارمغان آورد.
بیداری اسلامی و خواب آشفته ترکیه
با وقوع بیداری اسلامی در کشورهای عرب منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، چرخش بزرگی در سیاست خارجی ترکیه ایجاد شد. آنکار در این زمان فرصت را مناسب دید تا پس از سال ها عدم موفقیت در پیوستن به اتحادیه اروپا، سیاست نگاه به شرق را پررنگ تر کند و به دخالت در امور کشورهای منطقه پرداخت. با بر روی کار آمدن دولت اخوانی در مصر و پشتیبانی دولت ترکیه از محمد مرسی، ترک ها به فکر حمایت از دیگر گروه های اخوانی در دیگر کشورها و ایجاد ائتلاف قوی در منطقه بودند.
سیاست ترکیه در منطقه و انحصاری کردن بیداری اسلامی به جنبش اخوان المسلمین، با سرنگونی محمد مرسی در مصر، فرو ریخت اما اردوغان و معماران سیاست خارجی این کشور، در پرونده سوریه، همچنان این سیاست را دنبال می کنند و از تمامی ابزارها نیز برای تحقق این رویا بهره می گیرند. محذوریت های این راهبرد ترکیه به حدی است که در میان همپیمانان منطقه ای خود مانند عربستان سعودی نیز حامی ندارد و یکی از مخالفان اصلی قدرت گیری اخوانی ها در منطقه ریاض است.
از شروع بیداری اسلامی در منطقه از اواخر سال 2010، مجموعه ای از سیاست ها و تحولات منجر به توقف آن و بازگشت به عقب شد. ائتلافی از کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای و نیز شرایط محیطی داخل کشورهای متاثر از بیداری اسلامی، مانع از تحقق کامل آن شد. یکی از عوامل اصلی در عقیم ماندن بیداری، به راه افتادن موج بی سابقه تروریسم در کشورهای سوریه و عراق بود. ترکیه در این میان با دنبال کردن سیاست حمایت از مخالفان بشار اسد، بقای تروریسم را همچنان پایدار نگاه داشته است.
حامی و قربانی تررویسم
کشور ترکیه یکی از کشورهایست که همواره در تیرس خطرات تروریستی قرار دارد. دولت ترکیه با پیگیری سیاست تضعیف کردها در جنوب این کشور، مخالفان بالقوه ای را علیه خود بسیج کرده است و در دهه های گذشته نیز شکل گیری گروه های مخالف کرد مسلح، درگیری هایی را میان نظامیان ترکیه و گروه های مخالف به دنبال داشته است. پ. ک. ک که از سال 1984 به عنوان گروهی چریکی به مبارزه مسلحانه علیه دولت ترکیه دست زد. اوج درگیری ها در دهه 1980 و اوایل دهه 1990 بود.
کردهای بخش جنوب و شرق ترکیه که نزدیک به 20 درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می دهند، کردهایی که دولت ترکیه تا مدت ها آنها را به عنوان ترک های کوهستانی در نظر می گرفت و نسبت به مطالبات آنها سخترین و خشن ترین مسیرها را انتخاب می کند.درگیری های میان ارتش و پلیس ترکیه با مخالفان مسلح کرد تاکنون هزاران نفر قربانی برجای گذاشته و غیرنظامیان نیز در این میان درصد قابل توجهی از تلفات را به خود اختصاص داده اند.
در حالیکه ترکیه و کردهای مخالف سعی می کردند تا با رسیدن به نوعی مصالحه، از ادامه تنش های خون آلود جلوگیری کنند، اما سیر حملات تروریستی با اتخاذ سیاست های خصمانه دولت اردوغان بار دیگر افزایش یافت. با شروع بحران در سوریه و حمایت آشکار آنکارا از گروه های معارض مسلح و نیز تسهیل ورود و خروج گروه های تروریست مانند النصره و داعش، از مرز ترکیه و سوریه، عامل خارجی دیگری نیز به پدیده تروریسم در ترکیه افزوده شد.
برای درک بهتر تاثیر سیاست های ترکیه در افزایش حوادث تروریستی در داخل، نگاهی به آمار مربوط به تعداد حوادث ترویستی و قربانیان آن نشان می دهد، اوج تنش میان دولت و گروه های مخالف داخلی در دهه 1980 و اوایل 1990، بیشترین تلفات تروریستی را شاهد هستیم. به طوریکه در فاصله سال های 1991 و 1993، ترکیه یکی از مرگبارترین سال های حملات تروریستی را از سر گذراند. بیشتر این حملات توسط پ. ک. ک صورت می پذیرفت یا یکی از عوامل اصلی حوادث تروریستی از سوی دولت معرفی می شد. در سال 1992، 540 نفر افراد نظامی و غیرنظامی، تلفات انسانی حوادث ترویستی بودند.
با عبور از دهه 1990 و ورود به اوایل قرن 21 میلادی، با سیر نزولی تلفات حوادث تروریستی در ترکیه روبه رو هستیم اما این روند متوقف نشد. با شروع آتش بس در اواخر سال 2012 میان پ. ک. ک و ارتش ترکیه، میزان حملات این گروه و درگیری با پلیس و ارتش به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده بود. ولی ورود ترکیه به بحران سوریه و عراق، مسیر را بار دیگر تغییر داد تا آنکارا نشان دهد، پیگیری سیاست های اشتباه در قبال سوریه و حکومت آن، نتایج ناخوشایندی برای ترکیه به دنبال خواهد داشت.
ترکیه با شروع بحران سوریه، موضع سرسختانه ای گرفت. آنکار که تا پیش از این، سوریه را به عنوان یکی از مقاصد سرمایه گذاری در نظر گرفته بود و روابط نسبتا خوبی نیز با دمشق داشت، سیاست “اسد باید برود”، را دنبال کرده است. این گزاره تا به امروز توسط مقامات ترکیه تکرار می شود و اسد پس از 5 سال از شروع بحران همچنان در راس قدرت سوریه قرار دارد. مسئولان ترکیه اعلام کرده بودند که برای سرنگونی حکومت اسد از هیچ اقدامی فروگذار نخواهند کرد.
گزارش های خبری متعددی از ترویست های خارجی از کشورهای مختلف جهان وجود دارند که نشان می دهد آنها برای ورود به سوریه از خاک ترکیه استفاده کرده اند و سپس به داعش پیوسته اند. ترویست های خارجی که با آموزش کامل روش های ترویستی و کار با بمب، در بخش های از جهان و حتی کشورهای اروپایی، تلفات سنگینی را برجای گذاشته اند. سال 2015، داعش توانست حملات مرگباری را در تونس، مراکش، لبنان و پاریس انجام دهد.
با این حال، موضع ترکیه در قبال حمایت از گروه های مخالف در سوریه تغییر نکرده و دامنه این حمایت حتی گروه های تروریستی را نیز شامل شده است. فروش نفت داعش توسط واسطه های ترک و ورود آن به بازار ترکیه، تسهیل رفت و آمد ترویست ها و استفاده از مرز ترکیه و ورود تسلیحات نظامی از داخل ترکیه، تنها بخشی از حمایت مستقیم و غیرمستقیم آنکارا از گروه های ترویست است. هیچ مرز مشخصی برای ترکیه برای سرنگونی بشار اسد وجود ندارد و این جنون سرنگونی تا به حدی بالا است که تروریست های داعش نیز شامل چتر حمایتی آنکارا شده اند.
ولی ماجراجویی آنکارا در سوریه، پیامدهای شدیدی نیز به دنبال داشته و حمایت کورکورانه از مخالفان مسلح و تروریست ها در سوریه و عراق، دامن این کشور را گرفته است. یکی از مقرهای اصلی معارضان سوری برای تشکیل جلسات و گردهمایی ها، خاک ترکیه است. افزایش فعالیت ها و عبور و مرور مخالفان و تروریست ها، ترکیه را با خطر حضور هزاران بمب ساعتی متحرک روبه رو ساخته است. افزایش حملات ترویستی در دو سال اخیر در ترکیه، بیانگر اوضاع بحرانی و خطرناکی است که می تواند ترکیه را به بی ثباتی مستمر بکشاند.
خطرات حملات ترویستی در ترکیه در حالی افزایش پیدا کرده که درگیری با گروه های کرد در داخل کشور و نیز در آنسوی مرزها در سوریه و عراق نیز به شدت از سوی انکارا دنبال می شود. کردها در سوریه و عراق در حال نبرد سنگین با گروه های تروریست داعش و النصره هستند و توانسته اند مانع پیشروی ترویست ها و حتی عقب راندن آنها از مواضع خود شوند. افزایش قدرت و تثبیت موقعیت کردها در سوریه، به هیچ وجه مطلوب دولت آنکارا نیست و به همین خاطر گروه های کرد مانند ی.پ.گ در سوریه مورد حملات هوایی و خمپاره ای ترکیه قرار گرفته اند و دولت ترکیه حتی مواضع پ.ک.ک را در عراق و سوریه مورد حمله قرار داده است. تشکیل ایالت خودمختار کردستان در سوریه، از کابوس های اصلی ترکیه است و در حالیکه کردها در حال نبرد با داعش هستند از سوی ترکیه مورد هدف حملات نظامی قرار گرفته اند.
بدین صورت ترکیه از یکسو حمایت همه جانبه ای از مخالفان مسلح و ترویست های حاضر در سوریه و حتی عراق را پیگیری می کند و از سوی دیگر، کردها را در سوریه و عراق، تحت فشار قرار داده است. هر چند دولت اردوغان دارای روابط خوبی با مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق است.
بالا رفتن تنش ها در کشورهای همسایه ترکیه و دامن زدن آنکارا برای ادامه بحران سوریه به خاطر اصرار بر سرنگونی اسد، افزایش حملات تروریستی در داخل خاک ترکیه را به دنبال داشته است. می توان گفت زمانیکه ترکیه سیاست تنش صفر با همسایگان را دنبال می کرد، تنها با معضل مخالفان مسلح داخلی روبه رو بود که آن نیز با برخی اصلاحات و آتش بس صورت گرفته در سال 2012، تا حدودی متمرکز و قابل کنترل شده بود ولی با اتخاذ سیاست یکجانبه در قبال سوریه و عدم تلطیف آن، عامل خارجی نیز به حوادث ترویستی در ترکیه افزوده شده است. تجمیع عوامل داخلی و خارجی، منجر به آن شده که تنها در سه ماه نخست سال 2016، سه حادثه ترویستی مرگبار در شهرهای آنکارا و استانبول روی دهد.
جدول مربوط به تلفات نظامی و غیرنظامی ترویسم در ترکیه، در سال سال های 1988 تا 1996، پ.ک.ک به عنوان عامل اصلی حملات ترویستی شناخته می شد اما با شروع بحران سوریه و حمایت ترکیه از تروریست ها، باردیگر شاهد افزایش تلفات غیرنظامیان در حوادث ترویستی داخل ترکیه هستیم. این روند از سال 2011 افزایش پیدا کرد و با کاهش آن در سال 2013 مجداد با افزایش قدرت داعش در سال 2014، آمار تلفات در ترکیه بالا رفته است. آتش بس سال 2012 میان ارتش ترکیه و پ.ک.ک، تاثیر بسزایی در کاهش تلفات داشت. روندی که با حملات هوایی و خمپاره ای ترکیه متوقف شد. (منبع نمودار: گلوبال تروریسم دیتابیس start.umd.edu)
اولین موج حملات تروریستی توسط گروه های مخالف در سوریه را می توان در می سال 2013 در ریحانلی ترکیه دنبال کرد. در این حمله تروریستی داعش با استفاده از دو خودروی بمب گذاری شده در شهر مرزی ریحانلی، 51 کشته و 140 زخمی بر جای گذاشت. این حمله تا آن زمان یکی از مرگبارترین حملات ترویستی تاریخ ترکیه در نظر گرفته شده بود. هر چند در ابتدا گروه مسئول این انفجار نامشخص بود اما شواهد بعدی داعش را در ردیف نخست این حمله نشاند.
در حالی حضور ترویست ها در خاک ترکیه در سال 2014 افزایش پیدا کرده بود که در ژوئن 2015، یک عامل تروریست داعش با حضور در میتینگ حزب کردهای خلق ترکیه در شهر دیاربکر و منفجر کردن یک بمب، 4 تن از رهبران این حزب را کشت و 100 نفر از هواداران نیز مجروح شدند. عامل حمله در حال بازگشت به سوریه بازداشت شد و اعترافات وی نشان داد که 6 ماه قبل از انفجار از خاک ترکیه وارد سوریه شده و پس از آموزش های لازم توسط داعش، انفجار در دیاربکر را صورت داده است.
کردها هدف بعدی حملات ترویستی داعش نیز قرار گرفتند. شهر سوروچ در نزدیکی مرز کوبانی، شاهد یکی از خونین بارترین حملات ترویستی داعش در خاک ترکیه بود.گردهمایی از سوی جمعیت دانشجویی موسوم به انجمن های جوانان سوسیالیست ترکیه در سوروچ برگزار شده بود و هدف اصلی این نشست بررسی راه های بازسازی شهر کوبانی بود. در این گردهمایی 300 جوان از دانشگاه ها و شهرهای مختلف ترکیه حضور داشتند. تحقیقات نشان داد، عامل بمبگذاری انتحاری، یک جوان 20 ساله بوده که تنها دوماه پیش از آن به عضویت داعش در سوریه درآمده بود. در این حمله تروریستی 32 نفر کشته و 104 نفر نیز زخمی شدند.
10 اکتبر 2015، در پایتخت ترکیه یکی از مهیب ترین و پرتلفات ترین انفجار های ترویستی در تاریخ ترکیه روی داد. دو انفجار در ایستگاه راه آهن و همزمان با راهپیمایی مخالفان درگیری ها دولت با کردها، منجر به کشته شدن 102 نفر و زخمی شدن بیش از 400 افراد غیرنظامی شد. گروه تروریستی داعش مسئول این انفجار شناخته شد. هویت یکی از عوامل انتحاری این انفجارها در حالی شناسایی شد که برادرش هم عامل انفجار سوروچ بوده است.
ترکیه سال 2015 را با دهها کشته و صدها زخمی حاصل حملات ترویستی به پایان رساند که نسبت به سال 2014 در حدود دو برابر به تلفات حملات افزوده شده بود. با ورود به سال 2016، موج حملات ترویستی در ترکیه کاهش پیدا نکرد و استانبول و آنکارا به عنوان دو مقصد مهم تروریست ها در نظر گرفته شده است. در 12 ژانویه 2016، انفجار تروریستی در منطقه گردشگری سلطان احمد استانبول منجر به کشته شدن 12 نفر از جمله 11 گردشگر آلمانی شد. مسئولیت این حمله را داعش برعهده گرفت و ترکیه به سبب آن حملات خمپاره ای به خاک سوریه را افزایش داد.
حملات تروریستی در شهرهای مرزی و کردنشین نیز در ماه های اخیر بالا گرفته است. این حملات همزمان با افزایش درگیری ارتش ترکیه با کردها در سوریه همراه بوده است. اما در 17 فوریه، انفجار یک خودروی بمب گذاری شده در ساعات پرترافیک شهر آنکارا نزدیک ساختمان پارلمان و ستاد مشترک ارتش ترکیه همزمان با عبور یک اتوبوس حامل سربازان ارتش ترکیه، 60 کشته و 28 زخمی برجای گذاشت. سیر انفجارات در ترکیه به ماه مارس 2016 نیز کشیده شد و در 13 مارس یعنی روز یکشنبه، انفجار یک خودروی بمب گذاری شده در نزدیکی ایستگاه اتوبوس و ساختمان نخست وزیری و برخی از وزارت خانه ها، منجر به کشته شدن 32 غیرنظامی و بیش از 100 مجروح شد. حملات ترویستی در آنکارا و برخی از شهرهای ترکیه در حالی روبه افزایش است که دولت ترکیه مسئول اصلی انفجارهای اخیر را پ.ک.ک اعلام کرده ، مسئولیتی که این گروه آن را نپذیرفته است.
بررسی شمار حملات تروریستی در ترکیه در سال های اخیر نشان می دهد ارتباط معناداری میان بالا رفتن تنش ها در داخل و خارج از مرزهای ترکیه با افزایش تلفات حملات تروریستی وجود دارد. زمانیکه دولت ترکیه سیاست های خصمانه و تنش آلودی را در سیاست خارجی خود دنبال می کند و درگیری با کردها را در جنوب و شرق ترکیه شدت می بخشد، صدای انفجارهای تروریستی بیشتر در شهرهای مختلف ترکیه به گوش می رسد. اردوغان در پیگیری سیاست سرنگونی اسد همچنان مصمم است و ائتلاف این کشور با عربستان و قطر در پشتیبانی از مخالفان مسلح و تروریست ها در سوریه و عراق، نشان از بی توجهی دولتمردان ترک به ثبات و امنیت داخلی خود را دارد. یکی از تاثیرات اصلی افزایش احساس ناامنی در ترکیه، کاهش شمار گردشگران خارجی و در نتیجه کاهش درآمدهای صنعت گردشگری ترکیه خواهد بود.
شهروندان ترکیه در حالی قربانی حملات تروریستی کور در کشور شده اند که دولت این کشور، سیاست های اشتباه خود را در سوریه و در برخورد با مسائل کردها همچنان دنبال می کند و ادامه روند ناامنی در خاک ترکیه، اقتصاد و سرمایه گذاری در این کشور را نیز قربانی کند.
