برگزاری جشن نوروز در یک کشور آفریقایی! +عکس

یکی از جشن‌های ملی مردمان زنگبار که از دوره حاکمیت ایرانیان شیرازی الاصل در این سرزمین بر جای مانده و به عنوان یکی از جشن های قدیمی این سرزمین در نظر گرفته می‌شود ؛ جشن موسوم به  «نوروز» یا «نوروزی» است که در زبان سواحیلی به آن «سیکویا مواکا» به معنای سال نو یا  «سیکویا نوروزی» گفته می‌شود؛ برخی از قبایل شیرازی نیز آن را «مواکاکوگوا» می‌خوانند.

جشن نوروز معمولا اواخر تیر ماه یا اویل مرداد ماه در بخش‌هایی از جزیره زنگبار( عمدتا در شهر کوچک ماکوندوچی) با شکوه خاصی برگزار شده و به عنوان یکی از حوادث مهم مردمان این سرزمین در نظر گرفته می‌شود.

ظاهرا در دوره استقرار شیرازی‌ها در سواحل و جزایر شرق آفریقا جشن نوروز همزمان با ایران در نخستین روزهای فروردین برگزار می‌شده ولی به تدریج و به دلیل عدم تصحیح تقویم هجری شمسی و در نظر نگرفتن ساعات سال کبیسه، عید نوروز در زنگبار با تأخیر مواجه شده و در گذر زمان از زمان واقعی خود فاصله گرفته است.

آداب و رسوم جشن نوروز از برخی جهات همچون نظافت و از بین بردن گرد و غبار سال گذشته(خانه‌تکانی) و بر پاکردن آتش(چهارشنبه‌سوری) با مراسم عید نوروز ایرانی‌ها شباهت زیادی دارد ولی در عین حال برخی از سنت‌های بومی قبایل شرق افریقا نیز به آن راه یافته است.

جشن نوروز در زنگبار ، پمبا و مومباسا به عنوان تعطیلی عمومی در نظر گرفته می‌شود.

استحمام در سواحل اقیانوس هند در صبح نوروز

در صبح روز آغاز جشن نوروز پس از طلوع خورشید بومیان زنگباری اعم از زن و مرد خود را از هر گونه آلودگی پاک و منزه می‌سازند؛ جشن با صرف غذایی موسوم به «کارامو» که در جزیره تومباتو به آن «کیوائو» می‌گویند، ادامه می‌یابد.

در ادامه مراسم جشن نوروز جُنگ‌های خنده‌دار و حرکاتی موسوم به «انگوما» انجام می‌شود که این جُنگ‌ها نیز دارای آداب و رسوم ویژه‌‌ای است.

از دیگر مراسم جالب جشن نوروز در زنگبار نحوه خامو‌ش‌کردن آتش قدیمی و روشن‌کردن آتش نو است که به سبکی ابتدایی و خاص خود صورت می‌گیرد بدین صورت که چوب‌هایی نازک بر روی هم گذاشته شده و با آتش‌زدن این چوب‌ها آتش بزرگی آماده می‌شود.

علاوه بر مراسم مورد اشاره، زنان شیرازی الاصل نیز همزمان با عید نوروز سنت خاصی دارند که در طی آن بهترین لباس‌های خود را بر تن می‌کنند، شاخ گاوی را در دست چپ خود می‌گیرند و زنگ‌هایی کوچک به قوزک پای خود می‌بندند؛ این سنت موسوم به «امسانجه» است و بر اساس آداب و رسوم اسلامی مردان اجازه حضور در آن و حتی تماشای آن را ندارند.

جالب‌ترین جشن نوروز در جنوب جزیره «اونگوجا»

جالب‌ترین جشن نوروز در جنوب جزیره «اونگوجا» در ماکوندوچی صورت می‌گیرد و هزاران نفر از سرتاسر زنگبار به ویژه جزایر اونگوجا و پمبا برای مشاهده بخش‌های متنوع جشن نوروز اعم از حرکات موزون محلی و جُنگ‌های مضحک و خنده‌آور ـ نمایانگر تقلا و تلاش سال قدیم و سال جدید برای جابجایی تو‌أم با سوزاندن نماد سال قدیم ـ در این منطقه سرسبز و زیبا گرد هم می‌آیند.

جشن نوروز در ماکوندوچی به دو بخش تقسیم می‌شود  که بخشی از آن حالت خصوصی دارد و بخش دیگر در حضور تماشاگران و علاقه‌مندان انجام می‌شود؛ مراسم خصوصی این جشن در قسمت غربی مکانی به نام «کائه کوو» که به غاری موسوم به «امزیمو» ختم می‌شود، صورت می‌‌گیرد. (طبق باورهای سنتی مردان زنگبار، در این غار ارواح زندگی می‌کنند).

بر اساس آداب و رسوم مردم زنگبار در آئینی خصوصی که یک هفته قبل از آغاز جشن عمومی در این غار بر پا می‌شود همه بدی‌ها و شرارت‌های مربوط به گذشته از وجود روستاییان پاک گشته و آنان آماده برگزاری جشن اصلی می‌شوند.

در طول این مدت و پیش از شروع مراسم اصلی، گاوی قربانی می‌شود. بومیان معتقدند خون این قربانی مورد استفاده ارواح پیشینیان آنها قرار می‌گیرد و مردمان ماکوندوچی هنگام ذبح قربانی از آزار و اذیت ارواح شر و موذی آسوده خاطر می‌شوند؛ به زنان و کودکان نیز هشدار داده می‌شود در هنگام تاریکی از منازل خارج نشده و در صدد جمع‌آوری چوب‌هایی برای فراهم‌کردن آتش برنیایند.

در طول این هفته مراسم سنتی مختلفی در ماکوندوچی برگزار می‌شود و مهم‌ترین این آیین در کلبه‌ای در محل پرستشگاه امزیمو، بر پا می‌شود. بومیان معتقدند در این مکان افرادی موسوم به «وایواله» که در واقع واسطه‌هایی بین ارواح پیشینیان و مردم هستند، اقامت دارند. آنان طی این مدت به قرائت ادعیه و نیایش‌هایی که با صدای بلند انجام می‌شود، می‌پردازند به این قصد که موجبات خشنودی پروردگار را فراهم آورده و سبب پدید‌آمدن سالی خوب و مملو از برکت برای مردم منطقه ماکوندوچی شود.

قرائت قرآن در کلبه مخصوص

پس از استحمام عمومی که دیگر افراد نیز در آن شرکت می‌کنند واسطه‌ها و دیگر افراد صاحب نفوذ بومی در کلبه مخصوصی در نزدیکی مکان برگزاری جشن گرد هم می‌آیند و به قرائت سوره‌هایی از قرآن و انجام مراسم عبادی می‌پردازند. زنان و کودکان نیز از سوی دیگر خانه‌های خود را جارو و خاکستر و کثیفی موجود را در مکانی در نزدیکی خیابان‌های اصلی بر روی هم تلنبار می‌کنند و در عین حال برگ‌های درختان منگو را از درها آویزان می‌کنند.

آویزان‌کردن برگ‌های درخت منگو و تمیز‌کردن منازل به ویژه جمع‌آوری خاکستر نمادی از آرزوی خیر و برکت و خوشبختی در سال جدید محسوب می‌شود؛ پس از آن در ظروف مخصوصی به نام «کانده» در مقابل قبر یکی از اجداد مشهور، غذا بین مردم توزیع می‌شود.

در ادامه جشن نوروز، جنگ نمادین سنتی آغاز می‌شود و دو برادر از بخش‌های جنوبی و شمالی ماکوندوچی با چوب و چماق به مبارزه با یکدیگر می‌پردازند و این جنگ تا زمانی که یکی از طرفین احساس خستگی کند، ادامه می‌یابد.

در حین برگزاری این مراسم سنتی زنان ملبس به لباس‌هایی گرانبها سرودها و اشعاری قرائت می‌کنند که در برگیرنده مفاهیمی مبتنی بر عشق، دوستی و زندگی روستایی است؛ جنگجویان نیز با شنیدن این اشعار در محوطه میدان به گردش پرداخته و سلاح‌های خود را روانه سر طرف مقابل می‌کنند.

بومیان معتقدند این جنگ سنتی باعث می‌شود تا با فرا رسیدن سال جدید مردم کینه‌ها و دشمنی‌های خود را فراموش کنند و سال جدید در محیطی مملو از دوستی آغاز شود.

برافروختن آتش در هِرَمی از برگ‌های نارگیل

در انتهای شب در حالی که جنگجویان به شدت خسته شده‌اند هِرَم کوچکی از برگ‌های نارگیل در گوشه میدان تشکیل می‌شود و یکی از افرادی که بومیان معتقدند دارای قدرت سحرآمیزی است وارد هرم شده و آن را آتش می‌زند؛ به محض شعله‌ور شدن آتش دو مرد از درون هرم به علفزارهای اطراف می گریزند و پس از آن کلیه افرادی که به دور هرم آتش حلقه زده‌اند سعی می‌کنند از هر طریق با ریختن خاک و سنگ آن را خاموش کنند.

سوزاندن برگ‌های نارگیل نمادی از دور‌کردن بیماری‌ها و آتش از مردمان ماکوندوچی است؛ پس از آن پیرمردان منطقه در اطراف قبر یکی از روحانیون مسیحی به حرکات موزون می‌پردازند؛ بومیان معتقدند این فرد دارای قدرتی مافوق طبیعی بوده و حتی می‌توانسته است بر روی موج‌ها قدم بزند.

جشن نوروز با برگزاری جشن‌های دیگری ادامه می‌یابد که توأم با نمایان‌ ساختن فرهنگ مهمان‌‌دوستی مردم این منطقه است و در طول این مدت بین همه افراد شرکت‌کننده غذاهای مختلفی توزیع می‌شود. براساس آداب و رسوم سنتی مردمان ماکوندوچی آنان طی سال‌های گذشته به سبب پرهیز از صدمه‌رسیدن به جنگجویان، چوب و چماق مورد استفاده آنان به ساقه‌هایی از درخت موز تغییر یافته است.

از همه شرکت‌کنندگان به هر تعداد پذیرایی به عمل می‌آورند و از این لحاظ محدودیتی قائل نیستند؛ پس از آن مراسم با کوبیدن طبل‌هایی بزرگ تا شب ادامه می‌یابد در حالی که با موسیقی‌های محلی زنگبار نیز آمیخته شده است.

در اواخر شب برخی از مردم به شهر زنگبار باز می گردند درحالی که برخی دیگر در اطراف ساحل تا صبح و تا زمانی که رسما سال جدید آغاز شود، آیین‌های سنتی را ادامه می‌دهند.

منبع: کتاب «جامعه و فرهنگ زنگبار» تألیف: امیربهرام عرب احمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران