سازمان ملل متحد بررسی کرد؛

سیرتحولات جمعیت در ایران و جهان+ نقشه

panjereاسفند ۴, ۱۳۹۴

مقوله جمعیت و میزان باروری در خانواده ها، امروزه به یکی از دغدغه های کلیدی کارشناسان این حوزه و دوراندیشان آینده اقتصادی کشورمان بدل شده است. اهمیت این موضوع تا بدان جاست که رهبری معظم انقلاب اسلامی مکررا توجه مسئولین را به این امر جلب نموده و به ابلاغ سیاست های کلی جمعیت مبادرت ورزیده اند.

ایشان در این ابلاغیه خطاب به سران قوه می فرمایند: «با عنایت به اهمیّت مقوله جمعیّت در اقتدار ملّی؛ و با توجه به پویندگی، بالندگی و جوانی جمعیّت کنونی کشور به عنوان یک فرصت و امتیاز؛ و در جهت جبران کاهش نرخ رشد جمعیّت و نرخ باروری در سال‌های گذشته، سیاست‌های کلی جمعیّت ابلاغ می‌گردد. با در نظر داشتن نقش ایجابی عامل جمعیّت در پیشرفت کشور، لازم است برنامه‌ریزی‌های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور متناسب با سیاست‌های جمعیّتی انجام گیرد. همچنین ضروری است با هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاه‌های ذیربط در این زمینه، اقدامات لازم با دقّت، سرعت و قوّت صورت گیرد و نتایج رصد مستمر اجرای سیاست‌ها گزارش شود.»

جامعه امروز ایران اگر چه به عنوان جامعه ای جوان شناخته می شود، با این حال بررسی ‌ها و گزارش های وزارت بهداشت نشان می دهد جمعیت کشورمان در حال پیر شدن است. هم اکنون بیش از 7 درصد جمعیت کشورمان را افراد سالمند بالای 60 سال تشکیل می دهند که گفته می شود این آمار در چهار دهه آینده تقریبا دو برابر خواهد شد. به طوری که در سال 1429 به ازای هر چهار نفر ایرانی، یک نفر سالمند خواهیم داشت.

کارشناسان مسائل جمعیتی بر این باورند که هرم جمعیت در هر کشوری کاملا باید حساب شده باشد. این هرم باید آرایشش به گونه ای باشد که آنهایی که سنشان بالا می رود به تدریج مشخص باشند و این قاعده هرم آن وضعیت تحمل بالای هرم را داشته باشد و نوعا آن بخش کارا و فعالی که می تواند بدنه هرم را تحمل کند و در قاعده هرم قرار می گیرد، جوان ها هستند و این جوان ها هستند که می توانند در تمام زمینه های مهم اجتماعی کشور از قبیل کارآفرینی، کارکردن، سازندگی و حفظ امنیت کشور، نظام و ارتش فعالیت داشته باشند. بنابراین اگر ما قشر جوانمان تعدادش نسبت به کل مجموعه کاهش پیدا کند، ما و یا هر کشوری با مشکل جدی مواجه خواهد شد و لذا در دنیا برای این کار برنامه های خاصی دارند .

به طور کلی میزان جمعیت هر جامعه ای می تواند یکی از شاخص های توانمندی آن جامعه محسوب شود. در کشور ایران سال هایی را مشاهده می کنیم که به علل مختلف، سیاست کلی کشور به سمت کاهش جمعیت متمایل بوده و در این زمینه نیز تا حد قابل توجهی پیش رفته است. آن چه که طی سال های اخیر نمود و بروز بسیاری یافته، حرکت کشور به سمت کاهش جمعیت جوان در سال های آتی را نمایان می کند که این مسأله می تواند کشور ایران را از جهات مختلف در معرض خطرات جدی و چه بسا جبران ناپذیری قرار دهد.

از نگاه دینی و اسلامی نیز توصیه های بسیار مبنی بر فرزند آورزی شده است. طبق فرمایشات کارشناسان علوم اسلامی و فقهای عظام، «افزایش جمعیت» در اسلام یک اصل است. خداوند بارها در آیات قرآنی کسانی را که به خاطر فقر یا توهم فقر از بچه داری جلوگیری می کنند یا فرزندان را در رحم یا پس از آن می کشند، سرزنش می کند؛ چرا که خداوند روزی رسان همه آفریده هایش است و به قول معروف آن که دندان دهد نان دهد. در آموزه های وحیانی اسلام، افزایش جمعیت در میان مسلمانان و مؤمنان یک ارزش است و خداوند برای فرزنددار شدن افراد، پاداش های بسیاری تعیین و بیان کرده است.

سازمان ملل متحدی در گزارشی که اخیرا منتشر کرده به بررسی وضع باروری در جهان در سال 2015 پرداخته است. در این گزارش اشاره ای نیز به روند فرزند آوری در دهه های گذشته و هم چنین پیش بینی آینده صورت پذیرفته است. یافته های این گزارش در غالب نمودارها و جداولی در زیر آمده که قابل مشاهده است. متاسفانه کشورما در ایران زمینه در میان کشورهایی قرار گرفته که در آینده با کاهش رشد جمعیت و پیری مفرط روبرو خواهد شد.

نمودار فوق نشان می دهد میانگین نرخ باروری برای زنان در سال های اخیر 2.5 فرزند برای هر زن می باشد. بر مبنای نمودار فوق، بالاترین زاد و ولد متعلق به قاره آفریقا ( و به ویژه آفریقای مرکزی) می باشد. در قاره های اروپا و آمریکا میزان فرزند آوری از حد متوسط نیز کمتر می باشد. به ترتیب از چپ به راست رنگ ها بدین صورت می باشد: قرمز (آفریقا)، آبی (آسیا)، سبز (اروپا)، بنفش (آمریکای لاتین و مرکزی)، طوسی (آمریکای شمالی) و نارنجی (اقیانوسیه) می باشد.

نقشه فوق با تفکیک کشورها به میزان فرزند آوری در هر یک از آنان در حدفاصل سال های 1990 میلادی تا 1995 اشاره نموده است. رنگ قرمز متعلق به کشورهایی است که در آن هر زن بیش از چهار فرزند داشته، رنک نارنجی به حدفاصل دو تا چهار فرزند، رنگ آبی به 1.5 تا 2.1 فرزند . رنگ سبز نیز به کشورهایی اختصاص دارد که کمتر از 1.5 فرزند دارند.

این نقشه به میزان فرزند آوری در حدفاصل سال های 2010 تا 2015 میلادی اختصاص دارد. نقشه فوق به وضوح نشان می دهد که جز در قاره آفریقا و برخی کشورهای خاورمیانه، میزان فرزند آوری در تمامی جهان کاهش یافته است. کشورمان ایران نیز از رنگ نارنجی به آبی سقوط نموده است.

نمودار فوق میزان فرزند آوری را در برخی از کشورها من جمله ایران در حد فاصل 1970 تا امروز و هم چنین پیش بینی آن تا 2030 آورده است.

این نمودار به ده کشوری که بیشترین میزان فرزند آوری را در سه بازه ی مختلف داشته اند پرداخته است. بازهای زمانی به ترتیب از راست به چپ متعلق به سال های 1970 تا 1975، 1990 تا 1995 و 2010 تا 2015 می باشد. در بازهی اولی به ترتیب: رواندا، لیبی، کنیا در صدر قرار گرفته اند، در بازه دومی یمن، نیجر و سومالی در صدر بوده و در سومین بازه نیجر، سومالی و مالی صدرنشین می باشند.

نمودار فوق بر عکس نمودار پیشین می باشد و به ده کشوری که کمترین میزان فرزندآوری را داشته اند پرداخته است. بازه های زمانی مطابق بازه های زمانی نمودار پیشین می باشد. بر این مبنا در ستون اول (از سمت چپ) فلاند، آلمان و لوگزامبورگ در راس هستند، در ستون دومی چین، هنگ کنگ، ایتالیا و اسپانیا در صدر قرار داشته و در ستون سوم چین، تایوان، ماکائو و هنگ کنگ در راس می باشند.

این نمودار به برآورد روند فرزند آوری در قاره ها در طول یک سده پرداخته است (حدفاصل 1950 تا 2050). رقم آورده شده از سال 2010 تا 2050 مبتنی بر پیش بینی بوده و حداکثر (خط آبی)، میانگین (خط مشکی) و حداقل (خط قرمز) آورده شده است. قاره ها به ترتیب از بالا سمت چپ به راست عبارتند از: آفریقا، آسیا، اروپا، آمریکای لاتین، آمریکای شمالی و اقیانوسیه.

این نمودار به روند متفاوت جنسیت فرزند آوری کشورها درجهان اشاره نموده است. پسرزا ترن کشورهای جهان به ترتیب عبارتند از: چین، آذربایجان، ارمنستان، ویتنام، هند، گرجستان، مالدیو، چین تایپه، پاکستان و ساموآ.

این نمودار متوسط سن بارداری در هریک از قاره ها را در سه بازه ی زمانی متفاوت (نارنجی 1970 تا 1975، سبز 1990 تا 1995 و مشکی 2010 تا 2015) نشان داده است.

در این جدول به بررسی میزان نوزادهای هر زن در جهان در چهار بازه ی زمانی پرداخته است. به دلیل گستردگی آمارهای موجود صرفا به بیان آمارهای ایران و برخی کشورهای همسایه پرداخته ایم. نیمه سمت چپ جدول نشان می دهد نشان می دهد که این رقم به ترتیب از 6.2 در 1970 به 4 در 1990 و سپس1.7 در مقطع کنونی رسیده و در صورت تداوم به 1.5 در 2030 خواهد رسید.