تزلزل در واشنگتن، قاطعیت در مسکو

بصیر، بحران سوریه در حالی و وارد پنجمین سال خود می شود که نه تنها میزان تنش ها فروکش نکرده بلکه بر ابعاد، زوایا و پیچیدگی های بحران افزوده شده است. به واقع تداوم بحران در کنار رشد گروه ها و جریان های متعدد زمینه استیصال بین المللی را فراهم آورده تا آن جا که بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد در سخنان اخیرش ضمن ابراز تاسف و تکدر تنها با بازماندگان سوری هم دردی نموده و از نبود راه کاری جهت اتمام خشونت ها در سوریه شکوه نموده است.

برآورد میدانی تحولات سوریه حاکی از حضور حداقل پنج جریان فعال در این کشور است، جریان هایی که هر یک ضمن وابستگی به یکی از قدرت های بین المللی و یا منطقه ای بر بخش هایی از سوریه احاطه دارند. نیروهای هوادار بشار اسد رئیس جمهور سوریه با استقرار در مناطق ساحلی و پایتخت، کردها با در اختیار گرفتن مناطق شمال شرقی سوریه، داعش با تسلط بر مناطق مرکزی و عمدتا بیابانی، نیروهای وفادار به جبهه النصره وابسته به القاعده با اشراف بر مناطق شمال غربی و حضور در شهر حلب در کنار شبه نظامیان ارتش آزاد متشکل از نیروهای سکولار که عمدتا حمایت آمریکایی ها را پشت سر خویش دارند پنج گروه اصلی درگیر در سوریه می باشند.

استحکام نیروهای دولتی بشار اسد با وجود شکست های متحمل شده بر آنان پس از گذشت پنج سال، تبعات امنیتی بحران در سوریه و گسیل هزاران تروریست شرقی و غربی به سوی عراق  و سوریه، انزوای جریان های سکولار، رشد فزاینده تکفیری ها و بسط آن ها در مناطقی از عراق، یمن، لیبی، مصر، افغانستان، پاکستان، مالی، نیجریه و حتی لبنان، خطر احتمالی تجزیه سوریه و شماری از کشورهای منطقه و نهایتا آوارگی چند میلیونی سوری ها و حرکت شماری از مهاجرین به سوی اروپا، اکنون جامعه غربی و سردرمدارانش را بیش از پیش دچار ابهام و سردرگمی نموده است. سردرگمی که می توان آن را به وضوح در عبارات رهبران غربی مشاهده نمود، آن جا که با عدول مکرر از مواضع پیشین و جهت برقراری نظمی حداقلی، حاضر به همکاری با ایران، روسیه و تغییر مواضع خویش در قبال منطقه شده اند.

جان کری وزیر خارجه آمریکا چندی پیش و برای چندمین بار از ایران و روسیه خواست به تلاش ها برای پایان دادن به بحران سوریه کمک کنند و اظهار داشته بود که واشنگتن آماده است فورا مذاکره برای یافتن یک راه حلی سیاسی برای این مناقشه را شروع کنند، امری که گویا در خلال دیدار ظریف و کری در سازمان ملل مهیا شده است. اهمیت موضوع فوق بدان روست که طرف آمریکایی در طول سال های سپری شده از هرگونه حضور و یا مداخله ایران جهت حل بحران در سوریه ممانعت به عمل می آورده است.

نظامیان روسی مستقر در لاذقیه.

اظهارات و رویه ظاهرا متفاوت فوق محدود به آمریکا نمانده و دایره آن به سایر دول غربی و منطقه ای سرایت نموده است.صدر اعظم آلمان که در یک نشست اضطراری با اتحادیه اروپا در بروکسل به سر می برد، در یک کنفرانس خبری گفت:« باید با طرف های سیاسی مختلفی برای حل بحران سوریه از جمله بشار اسد گفت وگو کنیم.» خانم مرکل صراحتا و برای اولین بار گفت:«گفت وگوها نباید به ایالات متحده و روسیه منحصر شود بلکه باید شامل شرکای با نفوذ دیگری مانند ایران و پادشاهی سعودی نیز شود.» اوج این این گونه اظهار نظرها را می توان به رئیس جمهور ترکیه نسبت داد، رجب طیب اردوغان که همیشه خواستار برکناری رئيس جمهوری سوریه از قدرت بود، روز پنج شنبه ۲۴ سپتامبر، اعلام کرد که اسد می‌تواند در چارچوب حل بحران سوریه، بخشی از مرحله انتقالی باشد. اردوغان در پاسخ به سوالی درباره راه حل بحران سوریه گفت:« مرحله انتقالی می تواند بدون اسد و می تواند با حضور او صورت گیرد.»

اظهارات فوق در حالی صورت می پذیرد که مهم‌ترین مانعی که در برابر همه ابتکارهای معطوف به حل بحران سوریه تا کنون وجود داشت اختلاف نظر طرف‌های درگیر بر سر آینده سیاسی بشار اسد بود. آمریکا، ترکیه، قطر و عربستان بارها تاکید کرده‌ بودند که بشار اسد باید از قدرت کناره‌گیری و راه را برای گذار سیاسی باز کند. در مقابل، ایران و روسیه به عنوان مهم‌ترین هم‌پیمانان بشار اسد، می‌گویند او باید در مسند قدرت بماند تا اوضاع بحرانی‌تر از امروز نشود.

شکست اهداف واشنگتن

واژگونی حکومت ضد آمریکایی و ضد صهیونیستی بشار اسد در خلال تحولات جهان عرب را می توان در صدر اولویت های کاخ سفید در آغاز ابتدای بحران در سوریه دانست. اولویتی که ضمن تلاش برای سقوط اسد در پی کاستن از مواضع ضد صهیونیستی در منطقه و روی کار آوردن دولتی همسو تلاش می نمود.

تشدید بحران در سوریه و چندپارگی این کشور منافع آمریکایی ها را به در پیش گرفتن طرح های پیشین شان نظیر خاورمیانه بزرگ سوق داد، طرحی که بر مبنای آن و با استفاده از بی نظمی حاکم بر سوریه و با حمایت از شماری از جریان ها نظیر کردها زمینه تجزیه سوریه را فراهم می آورد، امری که می توانست با تسری اش به عراق عملا منجر به تغییراتی جغرافیایی در منطقه گردد.

پا گیری داعش در سوریه و عراق و اعلام آمادگی آمریکا و ائتلاف تحت امرش برای مقابله با این گروه، راه را بیش از هر زمانی برای پیگیری اهداف آمریکا در خاورمیانه مهیا نمود. سیاستی که با سرکوب محدود داعش در سوریه و با ایجاد بالانس میان گروه های معارض سوریه عملا ضمن تشدید تنش های فرقه ای در منطقه و درگیر نمودن محور مقاومت، امنیت نسبی را برای رژیم صهیونیستی فراهم آورده بود.

ناکامی آمریکا در پروسه ایجاد جریانی مسلح و سکولار جهت ایفای نقش بالا در آینده سوریه را می توان از بزرگترین ناکامی های واشنگتن در قبال رخدادهای سوریه قلمداد نمود. هفته پيش فرمانده مسئول شاخه خاورميانه وزارت دفاع آمريكا برای ادای توضيحات به كميته نيروهای مسلح سنا رفته بود. ژنرال آلن اعتراف كرد شمار مخالفان سوری كه در قالب برنامه ۵۰۰ميليون دلاری آموزش ديده‌اند و واقعا به ميدان نبرد رفته‌اند به تعداد انگشتان يک دست است. وی معتقد بود ايجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال خاک سوريه بدون نيروی زمينی بی ‌معنی است، اما او حاضر نيست توصيه كند سربازان آمريكايی به چنين مأموريتی اعزام شوند.

تصاویر نظامیان روس مستقر در سوریه به شکلی چشم گیری در شبکه های اجتماعی منتشر شده است.

کنگره آمریکا بودجه‌ای ۵۰۰ میلیون دلاری برای آموزش و تجهیز پنج‌هزار شورشی مخالف حکومت سوریه اختصاص داده تا از این طریق بتواند با واسطه به جنگ تروریست‌های داعش برود. به گفته مقامات آمریکایی، اولین گروه ۵۴ نفره از این نیروها، توسط تروریست‌های جبهه نصرت نابود شده‌اند.

یکی از مقامات بلندپایه ارتش آمریکا هفته گذشته گفته بود که تنها چهار یا پنج تن از این نیروهای آموزش‌دیده همچنان مشغول نبرد در سوریه‌اند. با این حال، بیش از ۱۰ تن دیگر در هفته جاری به این نیروهای ویژه پیوسته‌اند.

انتشار خبر استعفای ژنرال آلن و عدم تحقق خواسته های او بر ناکامی آمریکا در قبال تحولات سوریه افزود. ژنرال آلن خواستار توسعه دخالت کشورش در سوریه بود. او می‌خواست تا درباره بقای اسد در قدرت موضعی شدیدتری گرفته شود و هیئتی انتقالی برای اداره سوریه و زمینه سازی برای انتخابات در این تشکیل شود. اما واشینگتن بر موضع خود در قبال اسد پایدار نبود با وجود این‌که اعلام کرده که او مشروعیت خود را از دست داده است.

اوج سردرگمی مواضع ایالات متحده آمریکا و نگرانی در رابطه با آینده سوریه را می توان در انتشار خبر حول محور تقویت حضور نظامی روسیه در سوریه با ایجاد یک پایگاه عظیم نظامی در لاذقیه، و بحران پناهجویان گریخته از جنگی که خود را به مرزهای اروپا رسانده‌اند مشاهده نمود، حالا بر فوریت یافتن راه‌حلی برای بحران چهارساله جاری در سوریه از سوی واشنگتن افزوده است، بحرانی که بیش از ۲۵۰ هزار قربانی گرفته و به آوارگی میلیون‌ها شهروند سوری منجر شده است.

مقامات آمریکا و دیپلمات‌های غربی می‌گویند وزیر خارجه ایالات متحده مامور شده است که ابتکار دیپلماتیک جدیدی برای پایان دادن به بحران سوریه طراحی کند که مذاکره با ایران و جلب همکاری این کشور از مهم‌ترین محورهای آن است. به گفته ی منابع مطلع با تغییر رویکرد آمریکا به امید یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای بحران سوریه پس از چند شکست پیاپی تکاپوهای دیپلماتیک این کشور، قرار است روسیه، به عنوان مهم‌ترین و قدرتمندترین هم‌پیمان رژیم بشار اسد، عربستان سعودی، ترکیه، قطر و ایران هم در این فرآیند مشارکت کنند. البته مقام‌های غربی تاکید کرده‌اند که رویکرد جدید هنوز ایده‌ای خام است و نیاز به پردازش مدبرانه دارد.

انسجام در مسکو

برآورد سیاست خارجی ولادمیر پوتین به ویژه پس از آغاز دوره سوم ریاست جمهوری اش حکایت از افزایش تعریف حوزه منافع روسیه در سطح بین المللی است، امری که با مداخله و افزایش فعالیت های روسیه در شرق اروپا (به ویژه اوکراین)، آسیای مرکزی و قفقاز و اکنون خاورمیانه قابل مشاهده است.

سوریه را می توان تنها متحد روسیه در جهان عرب نامید. سقوط معمر قذافی در لیبی و صدام حسین در عراق موضع مسکو در منطقه را بیش از هر زمانی تضعیف نمود، لذا به نظر می آید اکنون و پس از بالا گرفتن تنش ها میان شرق و غرب ناشی از بحران اوکراین، کرملین با اتخاذ سیاستی تهاجمی در اوج استیصال مواضع طرف غربی در پی رفع بحران در سوریه برآمده است.

پوتین در اظهاراتش مدام وضعیت نابسامان لیبی و عراق را به رخ طرف غربی کشیده و اذعان داشته است که مسکو مانع از اجرای چنین پروژه ای در سوریه خواهد شد.

مسکو عزم خود را در مقابله با تروریست ها در مرکز شان (سوریه) جزم نموده است. تصویر نظامیان روس در طوطوس را نشان می دهد.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه اخیرا اظهار داشته است که تنها راه پایان دادن به جنگ در سوریه، حمایت از بشار اسد رئیس جمهوری این کشور در جنگ علیه تروریسم است. پوتین در گفتگو با رسانه ها افزوده است: «من معتقدم که هدف همه اقدامات براندازی حکومت سوریه است . کسانی که به دنبال سرنگونی رژیم هستند با وضعیتی روبرو خواهند شد که ما شاهد آن در منطقه و یا دیگر مناطق مانند لیبی هستیم، به طوری که در آن جا همه موسسات دولتی متلاشی شده است. ما شاهد چنین وضعیت مشابهی در عراق نیز هستیم.» رئيس جمهور روسیه در گفت‌وگویش تاکید کرده که «برای بحران سوریه، جز تقویت ساختار حکومتی و کمک به دولت در جنگ علیه تروریسم، هیچ راه حل دیگری وجود ندارد.»

سوریه تنها متحد روسیه در سطح خاورمیانه بوده و تنها پایگاه دریایی روسیه در مدیترانه در شهر طرطوس سوریه واقع شده است، لذا آینده سیاسی نقش بسزایی برای کاخ کرملین دارد. پوتین با حمایت مستقیم نظامی اخیر خود از دولت سوریه به صراحت نشان می دهد که موضع واشنگتن را مبنی بر اینکه برکناری بشار اسد، رئیس جمهور سوریه از قدرت راهی برای برقراری ثبات در خاورمیانه در درازمدت است، نخواهد پذیرفت.

فرودگاه باسل اسد در اختیار نظامیان روس قرار گرفته است.

پیشروی های داعش در کنار عقب نشینی های صورت گرفته از سوی ارتش سوریه در ماه های اخیر در کنار تجهیز گروه های مسلح دیگر از سوی ترکیه و عربستان سعودی، مسکو را بر آن داشته جهت حمایت از متحد خود وارد عمل شده و مانع از دست رفتن منافعش در خاورمیانه نگردد. به واقع رشد و نمو تکفیری ها در منطقه به دلیل تاثر روسیه از تحولات خاورمیانه ( حضور گسترده اتباع روس اعم از چچنی و داغستانی در صفوف تکفیری ها) زیان های گسترده ی امنیتی برای روسیه در برخواهد داشت. ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه تاکید کرده است که خطر داعش از مرزهای عراق و سوریه فراتر رفته است و کشورهای آسیای میانه را هم تهدید می کند. پوتین در سخنان اخیرش اظهار داشته است که «… ما نگران بازگشت تروریست های داعش به جمهوری های شوروی سابق هستیم.»

راه حلی مورد قبول طرفین مورد مناقشه

برآورد تحولات سوریه نشان می دهد که به دلیل حضور و نفوذ شماری کثیری از کشورها، احتمال در پیش گرفتن رویه ای یک سویه از سوی هر یک از کشورها حتی روسیه دور از ذهن به نظر می آید، لذا احتمالا در آینده ای نه چندان دور احتمالا شاهد وقوع ائتلافی مستحکم از سوی تمامی طرفین درگیر جهت ارائه راه حلی برای آینده سوریه خواهیم بود. راه کاری که در بدو امر می تواند بر اشتراک طرفین در رابطه با مقابله با داعش به عنوان دشمن تمامی طرف های مورد مناقشه مورد تاکید قرار گیرد.

جامعه بین المللی اعم از حامیان بشار اسد و دشمنانش در طول سال های اخیر ظاهرا در مقابله با جریان تکفیری اشتراک نظر داشته اند. فارغ از برخی حمایت های پیدا و پنهان عربستان سعودی و حتی ایالات متحده جهت پا گرفتن تکفیری ها در منطقه، دو طرف بر ضرورت مقابله با تروریست های تکفیری و تبعات قدرت گیری آن ها اشتراک نظر دارند، از همین روست که سرگی لاوروف در پیامی از امریکا خواست لااقل در نحوه مقابله داعش میان دو طرف گفتگو برقرار شده و با هماهنگی واحد به مقابله با تروریسم تکفیری بپردازند.

نظامی روس در کنار عکس بشار اسد.

در این راستا طرفین ذی نفوذ ابتدا به امر به استحکام موضع درونی خود پرداخته و سپس با ارائه راهکاری بینابین در راستای منافع شان گام بر خواهند داشت. در همین راستا و به گزارش اینترفاکس، کشورهای روسیه، ایران، سوریه و عراق به منظور مقابله با تکفیری های داعش مرکز مشترکی برای تبادل اطلاعات با یکدیگر ایجاد کرده‌اند. این مرکز قرار است در آینده، عملیات مشترک نظامی این کشورها را هماهنگ کند.

خبرگزاری روسی اینترفاکس روز شنبه (۲۶ سپتامبر) به نقل از منابع سیاسی و نظامی گزارش داد که چهار کشور ایران، روسیه، سوریه و عراق در بغداد پایگاه تبادل اطلاعات برپا کرده‌‌اند. بنا بر این گزارش، این پایگاه به عنوان مرکز هماهنگ‌کننده‌ی عملیات مشترک نظامی این کشورها علیه تروریست‌های داعش مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

گفته می‌شود ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، در سخنرانی‌ خود که روز دوشنبه (۲۸ سپتامبر) در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک ادا خواهد کرد، خواستار مبارزه‌ی مشترک جامعه‌ی جهانی علیه داعش خواهد شد. روسیه برای دستیابی به این هدف، امکان ارسال نیروی زمینی به سوریه را منتفی نمی‌داند. گفته میشود که روس ها جهت مقابله با داعش حتی با اسرائیل نیز به گفتگو نشسته اند. دمتری پیسکوف سخنگوی کرملین اعلام کرد که روسیه و اسرائیل، به «توافقنامه‌های مشخصی» برای هماهنگی عملیات نظامی خود بر فراز سوریه دست یافتنه‌اند.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، مسکو تا کنون زرداخانه‌ی عظیمی از سلاح‌های جنگی و موشک‌‌انداز گرفته تا جت‌های جنگنده در اختیار ارتش سوریه قرار داده است. موشک‌انداز نوع گراد (Grad) و مدل تکامل‌یافته‌ی آن به نام سمرچ (Smersch) با کالیبر ۳۰۰ میلیمتری، از جمله‌ی این موشک‌اندازها است. بنا بر نوشته‌ی ایگور کورچنکو، سردبیر مجله‌ی دفاع ملی روسیه این آتش بارها و موشک‌اندازها، همراه با مهمات مربوطه به سوریه ارسال شده است.

تانک‌های نوع T-90 نیز از جمله تجهیزات نظامی‌ای است که روسیه در اختیار رژیم اسد قرار داده است. در فردوگاه باسل الاسد (واقع در شمال طرطوس و جنوب لاذقیه) تا کنون ۷ تانک از این نوع دیده شده است. ارتش سوریه دارای ۵۰۰ فروند تانک ‌T-90 است که از آغاز سال‌های دهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی ۱۹۹۰ در عملیات نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تانک، به یک مسلسل زمین به هوا که قادر است هواپیماها را در آسمان هدف قرار دهد و یک توپ کالیبر ۱۲۵ میلیمتری مجهز است.

سخنگوی کرملین در راستای احتمال اجماعی بین المللی جهت مقابله با تکفیری ها  چند روز پیش اعلام کرد ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا ممکن است در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل، برای تبادل نظر درباره اوضاع سوریه با یکدیگر دیدار کنند. وی در جمع خبرنگاران گفت: « ما همواره گفته ایم که برگزاری هیچ گونه گفتگو را منتفی نمی دانیم و متعقدیم که گفتگو ابزار لازم برای تبادل دیدگاه و دستیابی به تفاهم و اجماع است.»

فرهنگ نیوز