جنبش عدم تعهد فرصتی که از دست رفت

بصیرنیوز، چهار سال گذشته بزرگترین رخداد دیپلماتیک در جمهوری اسلامی ایران به وجود آمد، واقعه‌ای که بعد از اجلاس سران کشورهای اسلامی که در تهران برگزار شده بود مهم‌ترین اجلاسی بود که رهبرانی از ۵ قاره جهان در آن شرکت داشتند.

شانزدهمین اجلاس جنبش عدم تعهد در سال ۱۳۹۱ با حضور ۲۴ رییس‌جمهور، ۸ نخست‌وزیر، ۳ پادشاه در بالاترین سطح،  ۹ معاون رئیس‌جمهور و ۸۰ وزیر، ۲ رییس‌ مجلس و ۹ فرستاده ویژه در تهران برگزار شد.

در این اجلاس جمهوری اسلامی ایران به عنوان رئیس جدید جنبش عدم تعهد انتخاب شد و پیش از این ریاست این جنبش برعهده کشور مصر بوده است.

ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد به مدت ۴ سال طول کشید که در نوع خود بی‌مانند بود، بر اساس قانون دوره مدیریت در جنبش عدم تعهد ۳ ساله است که به دلیل عدم آمادگی ونزوئلا به عنوان رئیس بعدی جنبش عدم تعهد در عمل دوره انتقال مدیریت این جنبش از سال گذشته به سال کنونی منتقل و ونزوئلا به عنوان رئیس این جنبش به مدت ۳ سال آینده معرفی شد.

هفدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در حالی روزهای شنبه و یک شنبه هفته جاری در جزیره مارگاریتا ونزوئلا برگزار می‌شود که این جنبش وارد پنجاه و پنجمین سال فعالیت خود شد.

این جنبش در سال ۱۹۶۱ میلادی در اوج جنگ سرد در بلگراد، پایتخت یوگسلاوی، تأسیس شد و شامل کشورهایی می‌شد که به هیچ‌یک از بلوک‌های قدرت نظام جهانی وابستگی و تعهدی نداشتند در واقع نه در اردوگاه کمونیسم قرار داشته و نه به اردوگاه سرمایه‌داری تعلق داشتند.

این سازمان با پایان جنگ سرد نیز به فعالیت خود ادامه داده و در سال ۲۰۱۲ در مجموع ۱۲۰ دولت عضو و ۱۷ عضو ناظر داشته‌است.

بیش از دو سوم اعضای سازمان ملل متحد که ۵۵ درصد جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهند، عضو جنبش عدم تعهد هستند، این جنبش بعد از مجمع عمومی سازمان ملل بزرگترین مجمع را در بین سازمان‌های بین‌المللی دارا است.

اعضای جنبش عدم تعهد در طول فعالیت خود ظرفیت‌ها و توانایی‌هایی از خود برای حل بحران‌های بین‌المللی نشان داده‌اند، این جنبش در سه مرحله نقش آفرینی‌هایی در نظام بین الملل داشته است.

کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در مرحله اول تأسیس جنبش بیشتر در جستجوی حل مشکلات سیاسی، برقراری صلح جهانی، حذف مستعمرات از نقشه جهانی بودند و اهداف اقتصادی را به صورت غیر مستقیم در نظر داشتند.

جنبش در مرحله دوم تاریخ خود، توانست از ماهیت ضد استعماری و ضدامپریالیستی برخوردار شده و خود را به عنوان حامی تحولات اقتصادی معرفی نماید که ازعوامل آن کاسترو بود و وی از اهرم اقتصادی به عنوان عامل زیر‌بنایی تحول‌های و دفاع اجتماعی یاد می‌کرد.

جنبش در سومین مرحله تاریخچه فعالیت خود دیدگاه خود را در ابعاد سیاسی تقسیم بندی شرق – غرب به ابعاد شمال – جنوب تغییر داد و این تمرکز جنبش عدم تعهد به روابط بین شمال ثروتمند و توسعه یافته و جنوب فقیر و توسعه نیافته مورد تأکید بیشتر قرار گرفت.

واقع امر آن است که جنبش در تمام طول حیات خویش سعی بر آن داشته تا از صدای دردمندانه اعضای خود در مقابل جهانخواران دفاع کنند.

جنبش عدم تعهد به عنوان یک گردهمایی مهم بین المللی، یکی از مجموعه‌های تأثیرگذار بر روند تحولات جهان است.

این جنبش از همان ابتدای تشکیل به مانند نشانه‌ای از پایان دوران استعمار، اعلام مخالفت با پذیرش سلطه قدرت‌های بزرگ و تریبونی آزاد برای اعلام نظرات و مواضع کشورهای جهان سوم و در حال توسعه بود و عضویت در آن به منزله دستیابی به استقلال سیاسی،اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌آمد.

جمهوری اسلامی ایران نیز از پس از انقلاب اسلامی به دلیل نزدیکی سیاسی به اعضای این جنبش به عنوان عضو اصلی در این جنبش پذیرفته شد تا اینکه در سال ۲۰۱۳ به ریاست این جنبش رسید.

در طول ریاست ایران بر این جنبش سهم ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد در دولت یازدهم به مدت سه سال بوده است اما دولت یازدهم با وجود آماده شدن زمینه مناسب برای نقش آفرینی در جنبش عدم تعهد نتوانست از ظرفیت به وجود آمده نهایت استفاده را ببرد.

این دولت سیاست خارجی خود را بیشتر معطوف به کشورهای اروپای غربی و امریکای شمالی نموده است و عملا کشورهای دیگر در هندسه سیاست خارجی دولت یازدهم جایگاهی ندارند.

با گذشت سه سال از عمر دولت یازدهم تا به امروز در عمل اقدام دیپلماتیک موثری برای استفاده از این جنبش در جهت پیشبرد اهداف کشور و یا خود جنبش استفاده‌ای نشده است و به گونه‌ای دوران رکود این جنبش در دوران ریاست ایران دو چندان شد.

از ظرفیت‌های بسیار مهمی که می‌شد از این جنبش استفاده کرد می‌توان به ایجاد موج حمایتی از جمهوری اسلامی ایران در مورد پرونده‌های مطرح در سطح بین المللی مانند هسته‌ای و جلوگیری از انجام تحریم‌های گسترده و خلاف قانون نام برد. همچنین فشار بین المللی را می شد از طریق این جنبش به کشورهای حامی تروریسم تکفیری که به عنوان یک معضل جهانی محسوب می شوند نیز استفاده کرد.

همچنین از ظرفیت‌های فراوان اقتصادی و بازارهای بسیار گسترده اعضای این جنبش نیز می‌شد استفاده های فراوانی برد .

باید گفت دوران ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد فرصت بسیار مناسبی برای ایجاد فعالیت دیپلماتیک گسترده در سطح جهانی برای کشور بود که متاسفانه به دلیل عدم باور به نیروهای جهان سوم و علاقه بیش از اندازه به هم نشینی با کدخدا و اروپایی‌های موبور و چشم آبی این فرصت طلایی از دست ایران خارج شد و ایران هم نتوانست روح جدیدی به کالبد این جنبش بدمد.