مذاکرات وین؛ آغاز زورآزمایی ایران و ۱+۵

به گزارش بصیر به نقل از خبرنگار انرژی هسته‌ای خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) دور تازه مذاکرات ایران و ۱+۵ روز سه‌شنبه ۲۹ بهمن ماه در مقر سازمان ملل در وین آغاز می‌شود که به نظر می‌آید مهم‌ترین سرفصل این مذاکرات “تعیین دستور کار گفت‌وگوها برای رسیدن به راه‌حل جامع بر اساس توافق ژنو و روش‌های پیگیری آن‌هاست.”

 

 

 

مذاکرات رسمی ایران و ۱+۵ صبح روز سه‌شنبه ساعت ۱۱ به وقت محلی با حضور کاترین اشتون و محمد‌جواد ظریف به مدت سه روز آغاز می‌شود.

 

این اولین دور از مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ پس از اجرای گام اول توافق ژنو است که سوم آذرماه به دست آمد.

 

قرار است ظریف واشتون قبل از شروع مذاکرات،‌ دوشنبه شب در ضیافت شامی با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کنند و آخرین تحولات و موضع‌گیری‌ها در دو طرف را رد و بدل کنند.

 

 

 

محمد جواد ظریف، رییس هیات مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان در آخرین اظهارنظرش درباره مذاکرات هسته‌ای با ۱+۵ «دستور کار مذاکرات و روش پیگیری موضوع و چارچوبی که برای مذاکرات سازنده ضروری است در مذاکرات هسته‌ای وین مورد بحث قرار خواهد گرفت» را از جمله مباحث قابل بحث در مذاکرات وین عنوان کرد.

 

وی گفت که برای برگزاری یک مذاکرات «سازنده» نباید اقداماتی صورت گیرد که باعث بیش‌تر شدن شکاف و بی‌اعتمادی در ذهن مردم ایران نسبت به غرب شود یا روش‌هایی که برای اجرای توافق‌هایی که صورت گرفته است، مورد قبول و پذیرش باشد و راه برای رسیدن به تفاهم آماده شود.

 

وزیر امور خارجه کشورمان هم‌چنین بخش دیگری از مذاکرات را درباره اظهارات اخیر مقامات آمریکایی به ویژه در مورد «گزینه‌های روی میز» که در هفته‌های گذشته به آن بیش از پیش دامن زده شده است، دانست.

 

برخی کارشناسان اظهارات و موضع‌گیری‌های آمریکا در چند‌ هفته اخیر به ویژه پس از اجرای توافق ژنو (۳۰ دی‌ماه) را “زورآزمایی” و “دست بالا داشتن” برای ورود به دور جدید مذاکرات درباره گام نهایی می‌دانند.

 

ظریف در عین حال محور گفت‌وگوها در اولین دور از مذاکرات هسته‌ای پس از آغاز اجرای گام اول توافق ژنو را مباحثی «کلی» عنوان کرد و افزود: موضوعاتی در چارچوب “برنامه اقدام مشترک” مشخص و توضیح داده شده است که در این دور از مذاکرات مورد بحث و دسته‌بندی قرار می‌گیرند و برای گفت‌وگو درباره آن‌ها نیز برنامه‌ریزی می‌شود تا در ماه‌های آینده که مذاکرات به طور فشرده ادامه می‌یابد، بررسی و درباره آنها تصمیم‌گیری شود.

 

“هدف از مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ (که شش ماه گذشته در نیویورک و ژنو انجام شد) رسیدن به یک راه حل جامع مورد توافق و بلند مدت است به نحوی که تضمین کند برنامه هسته‌یی ایران کاملاً صلح‌آمیز باقی خواهد ماند. این راه حل جامع، ایران را قادر می سازد تا به طور کامل از حقوق خود در بهره‌گیری از انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز بر اساس مواد مرتبط در معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و با رعایت تعهدات خود بر طبق معاهده از آن برخوردار شود. هم‌چنین این راه حل جامع متضمن یک برنامه غنی‌سازی با تعریف مشترک و محدودیت‌های عملی و اقدامات شفاف‌ساز به منظور تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌یی است. این راه‌حل جامع شامل یک فرایند متقابل و گام به گام است و به رفع همه جانبه تمامی تحریم‌های شورای امنیت، چندجانبه و ملی مربوط به برنامه هسته‌ا‌ی ایران می‌انجامد.”

 

 

 

به گزارش ایسنا، قرار است دو طرف در مذاکرات هفته جاری به بررسی عناصر گام نهایی که در توافق به آن اشاره شده است، بپردازند.

 

بر اساس توافق ژنو “عناصر گام‌ نهایی راه‌حل جامع” از سوی ایران و ۱+۵ مورد تاکید و توافق قرار گرفته است که دو طرف باید در کمتر از یک سال مذاکرات در‌ این‌باره را به انجام برسانند و اجرای گام نهایی در یک دوره بلندمدت صورت خواهد گرفت که هنوز دو طرف درباره این مدت زمان به توافق نرسیده‌اند و یکی از محورهای مورد مذاکره خواهد بود. درباره زمان اجرای گام نهایی اظهارنظر دقیقی وجود ندارد اما بر اساس تحلیل‌ها و گزارش‌های رسانه‌ای این مدت زمان از پنج تا بیست سال مورد اشاره قرار گرفته است.

 

یکی از مهم‌ترین بخش‌های مورد بحث در گام نهایی مربوط به دو پاراگرافی است که اقدامات متقابل ۱+۵ و ایران را در گام نهایی بیان می‌کند. در بخش مربوط به اقدامات ۱+۵ «به طور همه‌جانبه تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد و تحریم‌های چندجانبه و ملی برداشته شده و هم‌چنین گام‌هایی برای دسترسی به حوزه‌های تجاری، فناوری، مالی و انرژی بر مبنای یک برنامه تنظیمی که در خصوص آن توافق به عمل خواهد آمد، اتخاذ می‌شود».

 

برخی تحلیلگران معتقدند خواست واقعی ۱+۵ به ویژه آمریکا در گام نهایی و به نوعی هدف‌شان از مذاکرات هسته‌ای با ایران در ازای برداشته شدن تحریم‌های یک‌جانبه و همه‌جانبه (هسته‌ای) برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است. این تحلیلگران معتقدند تعبیر “تعلیق” در برابر “تعلیق” که مقامات کشورمان نیز به آن اشاره کرده‌اند از سوی آمریکا و ۱+۵ به این تفسیر شده است که تحریم‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران زمانی به طور کامل برداشته می‌شود که به همان نسبت برنامه هسته‌ای ایران تعلیق یا به معنای دیگر “برچیده” شود، اما این نقطه نظر از نگاه بسیاری از تحلیلگران و صاحب‌نظران کشورمان بدبینانه و خلاف روح و صراحت توافق ژنو برداشت می‌شود.

 

برخی کارشناسان معتقدند آمریکا در چارچوب توافق ژنو و گام اول در عمل غنی‌سازی ایران را پذیرفته است و نمی‌توان و نباید این واقعیت را در توافق نادیده گرفت و اساسا مهم‌ترین دستاورد مذاکرات جدید هسته‌ای و توافق ژنو “پذیرش غنی‌سازی در خاک ایران” از سوی ۱+۵ است. هم‌چنین علاوه بر غنی‌سازی “تحقیق و توسعه” در زمینه غنی‌سازی نیز مورد تاکید و پذیرش قرار گرفته است.

 

این کارشناسان بر این نظرند که با پذیرش غنی‌سازی، در عمل ایران توانست پس از ده سال “شاخ غول” را بشکند.

 

در عین حال به نظر می‌آید با توجه به تحولات، نقطه‌نظرها و انتقادات صورت گرفته پس از توافق ژنو در کشور یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های مسوولان تصمیم‌گیر موضوع تعلیق غنی‌سازی ۵ درصدی ایران در چارچوب گام نهایی راه‌حل جامع است. مسوولان و تصمیم‌گیرندگان خواهان آن هستند توافق در گام نهایی درباره غنی‌سازی ۵ درصدی از صراحت بیش‌تری برخوردار باشد چرا که این موضوع از خطوط قرمز ایران است.

 

در بخش دیگری از توافق ژنو، گام نهایی متضمن «یک برنامه غنی‌سازی که توسط طرفین تعریف می‌شود، است؛ برنامه‌ای که شاخصه‌های آن با موافقت دو طرف و منطبق با نیازهای عملی، با محدودیت‌های مورد توافق در خصوص دامنه و سطح فعالیت‌های غنی‌سازی، ظرفیت غنی‌سازی، محل‌هایی که در آن غنی‌سازی انجام می‌شود و ذخایر اورانیوم غنی شده برای دوره زمانی که مورد توافق قرار می‌گیرد، تعیین می‌شود».

 

این بخش از توافق از همان ابتدا مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران تندرو و اعتدال‌گرا نیز قرار گرفت، چرا که قیود ذکر شده برای فعالیت‌های غنی‌سازی ایران در چارچوب راه‌حل جامع این معنا را در برمی‌گرفت که در عمل فعالیت‌های غنی‌سازی ایران در این قالب به پایین‌ترین سطح می‌رسد و به معنای تعلیق غنی‌سازی در کشور است.

 

حمید بعیدی‌نژاد، عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان پس از مذاکرات ژنو در ۳ آذرماه سال جاری که به توافق بر سر برنامه اقدام مشترک انجامید درباره انتقادها به بحث فوق با بیان این‌که ” انکار نمی‌کنیم متن فعلی توافق قیودی دارد” تاکید کرد: برای غنی‌سازی قیودی در نظر گرفته شده است و البته در آینده باید در خصوص قیودی که مطرح شده‌اند با آن‌ها(۱+۵) به تفاهم برسیم. از نظر ما این قیود، قیود یک برنامه غنی‌سازی صلح‌آمیز است، نه این‌که قیودی خاص بگذارند که ما نتوانیم برنامه‌های صلح‌آمیز را انجام دهیم.

 

در عین حال به نظر می‌آید یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین بخش مذاکرات هسته‌ای در آینده مربوط به تعریف و چارچوب برنامه غنی‌سازی ایران است.

 

یکی دیگر از موضوعات مورد بحث و مهم در مذاکرات آینده درباره گام نهایی راه‌حل جامع مساله راکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی اراک است.

 

ایران این راکتور را در چارچوب برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای‌اش می‌داند، اما در مقابل ۱+۵ به ویژه آمریکا با توجه به سوخت این راکتور که پلوتونیوم است آن را موجب نگرانی می‌داند.

 

مقامات آمریکایی در چندین موضع‌گیری پس از توافق ژنو به صراحت از نیاز نداشتن ایران به راکتور تحقیقاتی اراک سخن گفته‌اند و این‌که یک برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای نمی‌تواند شامل پلوتونیوم شود! در مقابل نیز مقامات کشورمان این اظهارنظرها و استدلال ۱+۵ را به شدت رد کرده و اعلام کرده‌اند که راکتور اراک به قوت خود باقی خواهد ماند.

 

در همین حال توافق ژنو به روشنی بیان می‌کند که «قرار است گام‌های لازم برای موافقت آژانس برای انعقاد رهیافت پادمان در مورد راکتور اراک برداشته شود.» هم‌چنین بر اساس توافق ایران و آژانس در مذاکرات اخیر که ۱۹ بهمن در تهران برگزار شد یکی از موارد همکاری ” اقدام در راستای به نتیجه رسانیدن رهیافت پادمان برای راکتورIR-40 اراک” است.

 

بر اساس گام اول برنامه اقدام مشترک، ایران پذیرفته است تا در مدت شش ماهه اجرای گام اول پرسش‌نامه جدید فنی راکتور اراک را به آژانس ارائه کند، هم‌چنین برخی تجهیزات مربوط به راکتور در این مدت نصب نشوند.

 

در چارچوب آخرین توافق ایران و آژانس قرار است تا اردیبهشت ماه سال آینده ” پرسش‌نامه اطلاعات طراحی (DIQ) بروز شده راکتورIR-40 اراک” به آژانس ارایه شود.

 

علاوه بر این علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی در راستای کاهش نگرانی غرب از فعالیت یک راکتور تحقیقاتی با سوخت پلوتونیومی اعلام کرده است که می‌توان با ایجاد تغییراتی در طراحی راکتور نگرانی‌ها را رفع کرد.

 

در بند دیگری از عناصر گام نهایی راه‌حل جامع «اقدامات شفاف‌ساز و نظارت‌های بیش‌تر» از سوی ایران در زمینه برنامه هسته‌ای‌اش و تصویب و پروتکل الحاقی در چارچوب اختیارات رئیس‌جمهور و مجلس شورای اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است.

 

برخی کارشناسان منتقد توافق ژنو معتقدند که در خوشبینانه‌ترین حالت ایران می‌تواند چنان‌چه همه چیز به خوبی پیش رود، پروتکل الحاقی در مدت زمان اجرای توافق در گام نهایی از سوی دولت به اجرا درآید و در پایان اجرای گام نهایی چنان‌چه طرف مقابل حسن‌نیت خود را نشان داد و تحریم‌ها به طور کامل برداشته شد و برنامه هسته‌ای ایران با تحمل همه محدودیت‌ها به حالت عادی مثل برنامه هسته‌ای دیگر اعضای آژانس درآمد، در آن صورت مجلس شورای اسلامی می‌تواند موضوع تصویب پروتکل الحاقی را در دستور کار قرار دهد.

 

در عین حال برخی از اعضای تیم هسته‌ای کشورمان همواره اعلام کرده‌اند که اجرا و تصویب پروتکل الحاقی در چارچوب گام نهایی مخل امنیت و منافع ایران نیست .

 

بعیدی‌نژاد دراین‌باره نیز به ایسنا گفته بود که ” پروتکل الحاقی برای ما مشکلات عجیب و غریب ایجاد نمی‌کند”.

 

این عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان اعلام کرده بود که “اجرای پروتکل‌الحاقی برای ما معضلی ایجاد نمی‌کند، مهم از نظر ما این است که طرف مقابل هم باید آمادگی داشته باشد که با اقدامات خود این اقدام ایران را به نحو مقتضی پاسخ دهد.”

 

ایران و آژانس با روی کار آمدن دولت یازدهم همکاری‌های جدیدی را در چارچوب پادمان و فراتر از پادمان جامع آغاز کرده‌اند قرار است در این چارچوب سوالات و ابهامات آژانس درباره گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران رفع شود.

 

کارشناسان و مقامات ایران و آژانس بر این نظرند که همکاری‌های ایران و آژانس می‌تواند بر نتیجه مذاکرات سیاسی هسته‌ای تاثیر مثبت بگذارد و روند مذاکرات را تسهیل کند.

 

بنا بر این گزارش، برخی کارشناسان و مقامات کشورمان از جمله علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی بر این نظر هستند که یکی از بخش‌های قابل دفاع توافق ژنو در زمینه “تحقیق و توسعه” است، به شکلی که این بخش در مقیاس فعالیت های فعلی توانسته ساختار خود را حفظ کند. اما برخی معتقدند که برخلاف آن‌چه مسوولان و اعضای تیم مذاکره‌کننده معتقدند، این بخش نیز ابهاماتی جدی دارد. از جمله این‌که مشخص نیست ایران می‌تواند در قالب یک یا دو زنجیره سانتریفیوژ نسل‌های جدید سانتریفیوژ خود را با اورانیوم مورد آزمایش قرار دهد یا خیر؟ این مساله زمانی مطرح شد که ایران در واکنش به افزایش تحریم‌های قبلی علیه ایران پس از توافق ژنو، نسل جدیدی از سانتریفیوژ که می‌تواند ۱۵ برابر سانتریفیوژ‌های فعلی غنی‌سازی کند را تست کرد.

 

اقدام ایران در آزمایش نسل جدید سانتریفیوژ مورد انتقاد و اعتراض شدید ۱+۵ قرار گرفت، اما ایران منطبق با توافق ژنو ثابت کرد که می‌تواند نسل جدید را مورد آزمایش قرار دهد و ۱+۵ نتوانست این استدلال را رد کند، هر چند به گفته علی‌اکبر صالحی ۱+۵ نپذیرفته است که ایران به نسل جدید سانتریفیوژ خود گاز تزریق کند و ایران نیز آن را پذیرفته و قرار است در این مدت (شش ماه) بر روی تست مکانیکی این نسل از سانتریفیوژ‌ها کار شود.

 

علاوه بر این مساله تحقیق و توسعه تنها در بخش غنی‌سازی مورد اشاره قرار گرفته است، در حالی که در بخش‌های دیگر از جمله ساخت، طراحی و تولید رآکتورهای هسته‌ای از نوع آب سنگین و آب سبک و موارد دیگر توافق مسکوت است.

 

به گزارش ایسنا، به نظر می‌آید مهم‌ترین مباحث مطرح در دور تازه مذاکرات ایران و ۱+۵ که قرار است در سطح معاونان وزیران خارجه به سرپرستی محمد جواد ظریف و کاترین اشتون در وین مورد بحث قرار گیرد، موضوع غنی‌سازی و محدوده و تعریف آن و رآکتور اراک به لحاظ مباحث فنی است.

 

مذاکرات ایران و ۱+۵ برای رسیدن به راه‌حل جامع علاوه بر پیچیدگی‌ها و دشواری‌های مذاکره‌ای که بیش از ده سال به مناقشه‌ای بین‌المللی تبدیل شده است با توجه به تنش روابط میان ایران و آمریکا برای بیش از ۳۰ سال به مثابه کلاف گره خورده‌ای است که برای باز کردن هر یک از گره‌هایش به صبر و زمان و نیز اعتماد و اطمینان از دست یافتن به نتیجه نیاز دارد. از این رو به نظر می‌اید با توجه به موضع‌گیری‌ها و اظهارات مقامات آمریکا که ایران را به واکنش‌ نیز وا می‌دارد ضروری است تا ایران و آمریکا درباره حفظ آرامش و پرهیز از موضع‌گیری‌ها و اقدامات غیرضرور در مدت مذاکرات با یکدگیر دراین‌باره ابتدا به توافق برسند و راه‌حلی برای حاشیه‌هایی که ممکن است متن را به ورطه بکشاند گفت‌وگو کنند.

 

بدون شک دو طرف علاوه بر مشکلاتی که در اتاق مذاکرات به لحاظ شکلی و محتوایی و فنی و سیاسی دارند، خارج از اتاق نیز مشکلاتی وجود دارد که ناشی از بی‌اعتمادی شکل گرفته در سال‌های گذشته میان ایران و آمریکاست.

 

به گزارش ایسنا، تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان دور تازه مذاکرات با ۱+۵ را در حالی آغاز می‌کند که با توجه به تحولات داخلی پس از توافق ژنو با تغییرات کوچکی به لحاظ شکلی و محتوایی رو به رو شده است.

 

پس از توافق ژنو تیم مذاکره‌کننده به سرپرستی محمد جواد ظریف با انتقادات زیادی مواجه شدند. این انتقادات بیش از پیش درباره «پذیرش حق غنی‌سازی، قیدهای اضافه شده به فعالیت‌های غنی‌سازی و بحث رآکتور اراک» بوده است. در این میان موضوع پذیرش حق غنی‌سازی برای ایران از سوی ۱+۵ بیش‌ترین انتقادات را به خود اختصاص داد که در گام اول توافق، محوری‌ترین و حساس‌ترین موضوع بود.

 

تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان در پاسخ به این انتقادات همواره اعلام کرده است که ایران به شناسایی حق (غنی‌سازی)‌اش به طور مستقل از سوی ۱+۵ نیازی ندارد، چرا که بر اساس ان پی تی این حق به کشورهای عضو داده شده است.

 

در عین حال شناسایی حق غنی‌سازی ایران موضوعی بوده است که از ابتدای شکل گیری بحث هسته‌ای دستور کار مذاکرات و هدف از مذاکرات از سوی ایران تعریف شده است و کشورهای اروپایی و آمریکا در سال‌های گذشته در چارچوب قطعنامه‌های تحریمی در شورای حکام و شورای امنیت سازمان ملل خواستار تعلیق غنی‌سازی و دیگر فعالیت‌های مرتبط با آن شده‌اند.

 

از سویی با توجه به برخی انتقادات و نیز در واکنش به تاکید تیم هسته‌ای درباره محرمانه‌ ماندن متن مذاکرات، برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواستار حضور در مذاکرات یا نظارت بر آن شدند. اما این درخواست با برخی واکنش‌ها روبه رو شد. چرا که حضور نمایندگان مجلس در مذاکرات یا تشکیل هیاتی برای نظارت بر مذاکرات مسبوق به سابقه نبود در عین حال با وجود شورای عالی امنیت ملی که در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌های هسته‌ای دخالت و مشورت دارد در عمل این درخواست به نتیجه نرسید اما به نظر می‌آید شورای عالی امنیت ملی بیش از مذاکرات اولیه که در شهر ژنو برگزار شد به لحاظ کمی و کیفی بر مذاکرات متمرکز شده است. در همین راستا رحیمیان، مشاور و مدیر کل حوزه ریاست و حسین خلفی، معاون سازمان انرژی اتمی به تیم مذاکره‌کننده اضافه شدند که بنا بر نیاز و دستور کار مذاکرات در آن حضور پیدا می‌کنند.

 

در این دور از مذاکرات محمد‌جواد ظریف، وزیر خارجه و رییس هیات مذاکره‌کننده، سید عباس عراقچی معاون وزیر خارجه، حمید بعید‌ی‌نژاد، مدیر کل سیاسی وزارت خارجه، محمد امیری، مدیرکل پادمان سازمان انرژی اتمی، داوود محمد‌نیا مشاور حقوقی وزیر امور خارجه اعضای هیات مذاکره‌کننده کشورمان را تشکیل می‌دهند.

 

انتهای پیام