یاغی‌گری سعودی
بصیر، تداوم بحران پنج ساله سوریه توامان با قدرت گیری فزاینده گروه های تروریستی نظیر داعش و النصره و به حاشیه راندن آن چه گروه های میانه رو خوانده می شود، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا به سوی تغییر تدریجی در دیدگاه های خود در قبال سوریه به ویژه در رابطه با نقش آتی بشار اسد سوق داده است، امری که می توان آن را ناشی از خطرات احتمالی تروریست ها برای امنیت اروپا و آمریکا دانست، تروریست های داعش نشان داده اند که علی رغم انعطاف واشنگتن و بروکسل در قبال رشد فزاینده شان از هرگونه فرصت جهت ضربه زنی به منافع آن ها نیز دریغ نخواهند ورزید.
اوج گفتگوهای جامعه بین المللی جهت حل بحران در سوریه را می توان در گفتگوهای پی در پی وزرای خارجه روسیه و آمریکا مشاهده نمود. روزنامه واشنگتن پست در گزارشی در این باره نوشت: ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و جان کری وزیر امور خارجه آمریکا روز سه شنبه بعد از دیداری سه ساعته در مسکو، موافقت کردند که مذاکرات برای یافتن راه های پایان دادن به جنگ و درگیری های طولانی مدت در سوریه از روز جمعه در نیویورک از سر گرفته شود. این در حالی است که رویکرد روسیه و آمریکا در قبال بحران سوریه، همچنان دارای اختلافاتی اساسی است که مسئله سرنوشت بشار اسد در راس آنها است علاوه بر آن، مسئله جزئیات فهرست گروه های معتدل و گروه های تروریستی در سوریه نیز یکی از این موضوعات مورد اختلاف است. لاوروف نشست نیویورک را فرصتی برای نهایی کردن این فهرست می داند.
سرگئی لاوروف پس از دیدار با کری اظهار داشت: «ما روی ادامه تلاش ها که عملا به مراحل پیشرفته ای رسیده است، توافق کردیم. منظورم تلاش برای تنظیم فهرستی از گروه های تروریستی و کمک به سازمان ملل برای تشکیل هیئتی از نمایندگان مخالفان سوری است که آمادگی لازم را برای انجام گفتگوهای سازنده با نمایندگان دولت سوریه براساس اصول مورد توافق از سوی اعضای گروه بین المللی حمایت از سوریه داشته باشند. ما از ایده برگزاری نشست وزارتی دیگری توسط این گروه بین المللی در نیویورک در روز ۱۸ ماه جاری حمایت می کنیم. براساس نتایج این نشست با توافق همه شرکت کنندگان قادر خواهیم بود پیش نویس قطعنامه شورای امنیت را ارائه کنیم که اسناد وین را تایید کند.»
جان کری نیز در این باره گفته است: «قطعا ما اتفاق نظر داریم که گروه داعش و جبهه النصره در هر صورت در خارج از این فرایند قرار می گیرند و همه روی این مسئله اتفاق نظر دارند. انتظار داریم بحث های بیشتری در روز جمعه در نیویورک صورت گیرد. اما در خصوص، نتایج اعلام شده در کنفرانس مخالفان سوری در ریاض، باید بگویم این مطالب موضع گروه بین المللی دوستان سوریه و مبنای بیانیه ژنو یا قطعنامه شورای امنیت نیست.»
به حاشیه رفتن نقش عربستان و ترکیه در معادلات سوریه
دولت های ترکیه، قطر و عربستان سعودی از ابتدای آغاز بحران در سوریه هم خویش را بر عزل بشار اسد از قدرت گماردند و در این راستا از هرگونه حمایتی از تکفیری های داعش و النصره ممانعت به عمل نیاوردند.
برآورد تحولات پنج ساله سوریه نشان می دهد که علی رغم سرمایه گذاری گسترده ترکیه و سعودی، دو طرف در دستیابی به اهداف خویش در این کشور ناکام مانده اند. مشارکت مستقیم روسیه در سوریه و ایجاد تنش در روابط مسکو با آنکارا، بیش از پیش نقش ترکیه و عربستان سعودی را در آینده سوریه به حاشیه رانده است.
حمایت گسترده ریاض و آنکارا از جریان های تروریستی زمینه تردید در افکار رهبران غربی را نسبت به نیات ترکیه و عربستان سعودی ایجاد نموده و همین امر موجب شده تا دولت های اروپایی و آمریکا با طرح های ترکیه و سعودی جهت مقابله مستقیم نظامی جهت ساقط نمودن بشار اسد و یا ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه مخالفت نمایند.
جولان تروریست ها در منطقه و نزدیکی فرانسه به روسیه پس از حملات پاریس، گویا موجب اختلاف بیش از پیش را میان ترکیه و عربستان از یک سو با متحدین غربی شان فراهم آورده است. از همین روست کهجان کری وزیر امور خارجه آمریکا در جدیدترین اظهاراتش گفته که تغییر رژیم در سوریه دیگر هدف آمریکا و متحدانش نیست. کری افزوده که کشورش همچنان معتقد است بشار اسد به عنوان رئیس جمهور در سوریه، آینده ای ندارد. با این حال وی تاکید کرد باید خود مردم سوریه درباره آینده بشار اسد تصمیم بگیرند. کری همچنین تاکید کرد آمریکا برای نزدیک کردن دیدگاه ها با روسیه درباره درگیری ها در سوریه به منظور مبارزه با گروه داعش به شکلی بهتر تلاش می کند چرا که این گروه، تهدیدی علیه همه (کشورها) به شمار می رود.
سنگ اندازی در مسیر گفتگوهای منتهی به آتش بس
عربستان سعودی روز گذشته از تشکیل یک ائتلاف نظامی ضد تروریستی متشکل از ۳۴ کشور اسلامی خبر داده است. در بیانیه وزارت خارجه سعودی در این باره آمده است: «کشورهایِ ذکر شده تصمیم گرفته‌اند برای مبارزه با تروریسم یک ائتلاف نظامی به رهبری عربستان سعودی تشکیل دهند و یک مرکز عملیاتی مشترک در ریاض نیز کار هماهنگی و پشتیبانی از عملیات نظامی را بر عهده خواهد شد.» عربستان در بیانیه خود مدعی شد این ائتلاف «وظیفه دارد کشورهای اسلامی را از وجود گروه‌ها و سازمان‌های تروریستی که با هر نام یا از هر فرقه‌ای دست به کشتار، فساد و ارعاب مردم بیگناه می‌زنند، پاک کند. مصر، قطر، امارات متحده عربی، ترکیه، مالزی، پاکستان و تعدادی از کشورهای آفریقایی و حاشیه خلیج فارس در میان این کشورها هستند.
ناظرین منطقه ای هدف ریاض از ایجاد چنین ائتلافی را ممانعت این کشور از به حاشیه راندنش از تحولات سوریه و یمن عنوان نموده اند. گفتگوهای مستقیم آمریکا با روسیه و مشارکت بیش از پیش تهران در معادلات منطقه ای در کنار حمایت های پیدا و پنهان سعودی و ترکیه از تروریست ها موجب کاهش نقش و صداقت آن ها در قبال بحران سوریه شده است. مقامات ارشد آمریکا در طول دو سال اخیر مکررا به نقش منفی ترکیه و سعودی در قبال رشد تروریست ها به گونه ای مستقیم و غیر مستقیم اذعان داشته اند. فضای فوق و تلاش برای مهار داعش موجب آغاز گفتگوهایی میان آمریکا و روسیه و مشارکت ایران در گفتگوهای منتهی به آتش بس احتمالی شده است.
برآورد اقدامات سعودی به ویژه پس از قدرت گیری ملک سلمان نشان می دهد که رهبران این کشور بر خلاف اسلاف خویش بر مشی محافظه کارانه ریاض خط بطلان کشیده و با در پیش گرفتن سیاستی تهاجمی و بعضا متفاوت با آمریکا در راستای مقاصد خویش گام بر می دارد. بی گمان هدف از ایجاد ائتلاف فوق به چالش کشیدن هرگونه گفتگویی است که منجر به در راس قدرت ماندن بشار اسد در سوریه شود. عادل الجبیر وزیر خارجه سعودی اذعان نموده که دولتش به هروسیله ای متوسل خواهد شد تا بشار اسد را از قدرت ساقط نماید، این در حالی است که مقابله با داعش و خطرات احتمالی نشات گرفته از رشد تروریسم در منطقه در راس اولویت های ایالات متحده قرار دارد.
جان مک کین رئیس کمیته خدمات مسلح سنای آمریکا که از ابتدای آغاز بحران در سوریه به حمایت از مشی سعودی مبنی بر برکناری اسد از قدرت تاکید کرده در مصاحبه با اسپوتنیک و در رابطه با چرایی ایجاد چنین ائتلافی از سوی سعودی می گوید: «تشکیل این ائتلاف نشانه دیگری از فقدان رهبری آمریکا در خاورمیانه است و این مساله سعودی‌ها و سایر کشورها را تشویق کرده است تا راهبردهای خود را برای مقابله با داعش و تهدید ایران دنبال کنند.» مک کین صراحتا می گوید: «این ائتلاف متعهد به سرنگونی یا برکناری بشار اسد است، همان طور که برای شکست داعش تلاش می‌کند. بشار اسد یک تهدید بزرگتر از داعش برای کشورهای شرکت کننده در این ائتلاف به شمار می‌رود.»
احمد داود اوغلو، نخست وزیر ترکیه با حمایت از این تصمیم گفته است: «تمامی کشورهای مسلمان باید با یکدیگر متحد شوند تا بتوانند در مقابل تروریسم بایستند. این اتحاد بهترین پاسخ به کسانی است که تلاش دارند اسلام و ترور را با یکدیگر متحد نشان دهند. ترکیه برای هر نوع همکاری در این بخش جدای از اینکه چه کسی این ائتلاف را رهبری و هدایت کند، آماده است.»
به واقع طرف سعودی بر آن است با اخذ حمایت شماری از کشورهای منطقه نظیر ترکیه، مصر، قطر، بحرین، اردن، پاکستان و… ضمن تقویت مواضع منطقه ای اش، مانع از نفوذ بیش از پیش تهران و مسکو در سطح منطقه گردد، ولو این که این اقدام در تقابل با مواضع آمریکا در سطح منطقه قرار داشته باشد. انتشار خبر مشارکت نظامی احتمالی شورای همکاری خلیج فارس به بهانه مقابله با داعش در سطح منطقه و تشکیل ائتلاف یاد شده نشان می دهد که سعودی در پی آن است با اتکا به برخی کشورهای همسو و مجزا از خواست آمریکا در راستای منافعش در منطق از طرق گوناگون گام بر دارد.
واشنگتن پست در ادامه نوشته است عربستان سعودی بسیار مایل است که رهبری کشورهای سَنّی منطقه را در برابر تلاش های ایران برای حفظ برتری خود در منطقه برعهده بگیرد. مقامات سعودی معتقدند برتری ایران در منطقه در سایه توافق هسته ای تقویت خواهد شد.
روزنامه الاخبار لبنان در تحلیلی متفاوت و در رابطه با چرایی تشکیل ائتلاف جدید می نویسد: «عربستان سعودی از سیاست فرار به جلو و انکاری که از ماه ها پیش به علت شکست طرحش در یمن در آن بسر می برد، دست برنداشته است. این اوضاع تنها به یمن محدود نمی شود و عربستان را به طرف گزینه هایی سوق می دهد که به نظر نمی رسد با واقعیت های این کشور هماهنگ باشد مانند ائتلافی که دیروز اعلام شد و شامل کشورهایی است که برخی از آن ها آن را از طریق رسانه های گروهی شنیدند. این اقدام که از نظر زمانی همزمان با آغاز مذاکرات یمنی-یمنی در سوئیس صورت گرفت، تنها در چارچوب عملیات سرپوش گذاشتن بر شکست تجاوز گسترده علیه یمن گنجانده می شود. برای این تجاوز ائتلافی بین کشورهایی تشکیل شده بود که عربستان اعلام کرد آن ها اعضای ائتلاف جدید هستند.»
برآورد مواضع رهبران جنگ طلب سعودی از زمان قدرت گیری ملک سلمان نشان می دهد که اتکا به بازوی نظامی لزوما به تامین مقاصد سعودی منجر نشده و حتی ممکن است منجر به خدشه دار شدن جایگاه عربستان در سطح منطقه گردد. ناکامی نه ماهه در قبال بحران یمن پس از مشارکت مستقیم نظامی و نهایتا تن دادن به گفتگو با انصارالله در این کشور در همین راستا قابل ارزیابی است.
فرهنگ نیوز
