شعله های روشن آتش بس

بصیر، سال ها جنگ داخلی سوریه سرانجام و پس از گفتگوهای متمادی بین المللی به برقراری آتش بسی میان قوای دولتی سوریه از یک سو و آن چه معارضین میانه رو خوانده می شود منجر شد، امری که روزنه هایی از امید را برای اتمام این جنگ  خونبار نزد دوست داران حقوق بشر گشوده است. این ترک مخاصمه که قرار است دست کم دو هفته برقرار باشد نخستین تلاش جدی جامعه جهانی برای بازگرداندن صلح به سوریه است که در پنج سال گذشته درگیر یک جنگ داخلی خونین است.

۱٫وضع آتش بس میان نیروهای دولتی و شبه نظامیان مسلح با استقبال قاطبه جامعه جهانی روبه رو شد. ایالات متحده آمریکا، سازمان ملل متحد، روسیه، ایران، اردن، عراق، اتحادیه اروپا و… از روند فوق استقبال نمودند. با این حال دولت رجب طیب اردوغان را می توان بزرگترین مخالف آتش بس دانست. اردوغان بلافاصله پس از توافق بین المللی در این باره مدعی شد که ایران، روسیه و آمریکا در راستای منافع خویش گام برداشته اند و توافق حاصله منافع ملت سوریه را مد نظر قرار نداده است.

رجب طیب اردوغان و حزب حاکم ترکیه در طول پنج سال اخیر تمام هم خویش را بر سرنگونی دولت اسد گمارده و تلویحا با هرگونه طرحی که دربرگیرنده این اصل نباشد مخالفت ورزیده اند.

از سویی دیگر، رژیم اردوغان از زمان آغاز درگیری ها در سوریه نسبت به هرگونه فرایندی که منتهی به خودمختاری و یا استقلال مناطق کردنشین سوریه منجر شود هشدار داده و آن را خط قرمز خود عنوان نموده است.

وفاداری حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (حزب حاکم در مناطق کردنشین سوریه) به حزب کارگران کردستان ترکیه و پیروی از مشی عبدالله اوجالان، آنکارا را به در پیش گرفتن سیاستی حق به جانب سوق داده است. حضور میلیون کرد در ترکیه و جنگ سی ساله ارتش ترکیه با پ ک ک موجب شده تا رژیم اردوغان با نگرانی به تحولات آتی سوریه بنگرد. بی گمان خودمختاری و یا استقلال مناطق کرد نشین سوریه (با توجه به حضور گسترده کردهای ترکیه در سوریه)، در کنار استقلال کردستان عراق، پیامدهای امنیتی گسترده ای را برای ترک ها در پی خواهد داشت.

برآورد تحولات میدانی سوریه نشان می دهد که کردهای سوریه تا کنون موفق ترین جناح سوری در دستیابی به خواسته های شان بوده اند، امری که با خوشحالی و یا نگرانی گسترده برخی طرف های درگیر در بحران سوریه روبرو بوده است. کردها هم اکنون عمده مناطق شمالی سوریه (هم مرز با ترکیه) را به تصرف خویش در آورده اند.

نگرانی ترکیه از قدرت گیری فزاینده کردها درسوریه در حالی است که ایالات متحده و روسیه به پ ی د (شاخه نظامی کردهای سوریه) بسان یک عنصر و نیروی زمینی کارکشته جهت مقابله یا تروریست های داعش در سوریه می نگرد و همین امر بر نگرانی ترکیه افزوده و دولت اردوغان را بر آن داشته از طرق مختلف نظیر حملات گاه و بیگاه نظامی، حمایت از داعش و تلاش های بین المللی در راستای تضعیف کردهای سوریه بکوشد.

از زمان وضع آتش بس، رسانه های بین المللی از تشدید حملات توپخانه ای ترکیه به مناطق تحت کنترل کردها به ویژه در شمال حلب خبر داده اند. حملاتی که بدون تردید بر خلاف مفاد آتش بس بوده و می تواند موجب بر هم زدن معادلات منتهی به آتش بس گردد. پیشروی های اخیر نیروهای دولتی سوریه و شبه نظامیان کرد در شمال حلب موجب نگرانی فزاینده آنکارا شده است. ترک ها نگرانند که زمینه اتصال منطقه عفرین (تنها منطقه مجزا کردها) به سایر مناطق کردنشین از طریق تصرف شمال حلب میسر گردد.

۲٫ بنابر آن چه در مفاد آتش بس آمده است، همه ی گروه ها به استثنای داعش و النصره و اندک گروه های تندرو شامل مفاد آن می شوند. در رابطه با داعش و مقابله با آن می توان از وجود اتفاق نظر میان مخالفین مسلح و نیروهای اسد سخن راند، با این حال در رابطه با نحوه ی برخورد با جبهه النصره، طرفین دچار اختلاف هایی می باشند.

با تشدید جنگ داخلی سوریه در سال های اخیر، معارضین مبادرت به وضع توافق هایی میان یکدیگر نموده و زمینه تاسیس جبهه هایی واحد در برخی مناطق را فراهم آورده اند. به طور نمونه چند ماه پیش جبهه ای به نام الفتح متشکل از ده ها گروه مسلح موفق به تصرف شهر کلیدی ادلب شد. نکته حائز اهمیت در این باره آن که برخی از اعضای جبهه ی الفتح در فرایند آتش بس دخیل بوده و برخی دیگر هم چون وفاداران به جبهه النصره که در میان جبهه الفتح نیز حضور دارند در دایره گروه هایی قرار گرفته اند که مفاد آتش بس آن ها را در بر نگرفته است. به ویژه آن که ابومحمد الجولانی رهبر گروه تروریستی النصره نیز مخالفت خویش را با برقراری آتش بس اعلام نموده اند.

عدم تفکیک میان گروه های یاد شده احتمالا بهانه ی لازم را به دست برخی گروه ها و جناح های داخلی و منطقه ای خواهد داد که زمینه ی برهم زدن آتش بس را فراهم نمایند.

۳٫ از زمان آغاز مداخله هوایی نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا و سپس ورود هوایی روسیه به این مناقشه، نبرد بر علیه خلافت خودخوانده ابوبکر البغدادی ظاهرا در راس برنامه های تمامی طرفین حاضر در بحران قرار گرفته است. نگرانی فزاینده از رشد و توسعه افکار سلفی گری و پیامدهای احتمالی قدرت گیری داعش در سراسر جهان، تمامی طرفین را مجاب ساخته جهت دستیابی به اهداف خویش ولو ظاهرا آن را در راستای مقابله با داعش جلوه دهند، کما آن که نه ایالات متحده آمریکا در مقابله قاطعانه با این گروه صادقانه رفتار نموده و نه روسیه آن چنان که اظهار داشته همه ی قدرت خویش را آن چنان که می گوید صرف مقابله با داعش نموده (روس ها علاوه بر داعش سایر گروه های حاضر در بحران را نیز مورد هدف قرار می دهند) است.

اکنون و با برقراری آتش بس میان طرفین درگیر، قابل پیش بینی است که رقابت بر سر قلمرو داعش میان دو طرف بیش از هر زمانی است. از همین روست که مقامات ترکیه و سعودی در هفته های اخیر مدام از ضرورت حمله به داعش سخن می رانند. به واقع تصرف مناطق تحت سیطره داعش به ویژه شهر رقه پایتخت این گروه(در شرایطی که این گروه تحت فشار فزاینده قرار گرفته و در حالت تدافعی می باشد) از سوی هر یک از طرفین دخیل در معادله می تواند بر وزن او در آینده بیافزاید.

آغاز حملات احتمالی سعودی علیه داعش و پایتخت این گروه در حالی است که دو گروه فعال دیگر نیز چشم به تصرف پایتخت ابوبکر البغدادی دوخته اند. به واقع و با تضعیف و انزوای گروه تروریستی داعش در طول ماه های اخیر به ویژه عقب نشینی های صورت گرفته در عراق، طرفین حاضر در بحران سوریه در راستای مطامع ارضی شان بر سر تصرف پایتخت داعش به رقابت می پردازند. حضور در رقه به منزله استیلا بر بخش بزرگی از مناطق شرقی و عمدتا بیابانی سوریه قلمداد می شود.

رویترز در گزارشی که روز گذشته منتشر نموده اذعان کرده که نیروهای دولتی سوریه با کمک جنگنده‌های روسیه به استحکامات نظامی و سنگرهای استان رقه رسیده اند و در حال پیشروی به سمت مرکز این استان هستند. تصور می شود که نیروهای دولتی سوریه در کنار شبه نظامیان مخالف این گروه با اگاهی نسبت به ضعف گروه تروریستی داعش و اطلاع از برقراری آتش، به گونه ای مجزا به نبرد بر علیه داعش و النصره متمرکز خواهد شد و در تلاش اند که با ورود به سرزمین های این گروه بر رقیب خود پیشی گیرند، از همین روست که در روزهای اخیر از مشارکت زمینی سعودی آن هم از سوی مناطق شمالی شهر رقه سخن به میان امده است.

گروه سوم حاکم در حوالی شهر رقه را می توان گروه های کرد وابسته به یگان های مدافع خلق قلمداد نمود. گروهی که بی توجه به نبردهای میان دولت سوریه و مخالفینش و با وضع بی طرفی نسبی در پی توسعه سرزمین هایش در شمال سوریه بر آمده است. تصرف شهر استراتژیک تل ابیض در چند ماه پیش توسط نیروهای اتحاد دموکراتیک را  می توان یکی از سنگین ترین شکست های داعش در سوریه از ابتدای بحران این کشور تا کنون دانست.

تل ابیض واقع در شمال رقه و در نزدیکی با نقطه صفر مرزی با ترکیه قرار دارد. از شهر رقه به عنوان پایتخت تکفیری های داعش نام برده می شود. ورود به این استان و نزدیکی به پایتخت داعش خطر را به نزدیکی قلب این گروه تروریستی رسانده است و احتمال کشیده شدن درگیری را به حوالی این شهر بیش از هر زمانی افزایش داده است.

اهمیت رویارویی و تلاش برای تصرف مناطق تحت سیطره داعش می تواند زمینه بر هم خوردن بالانس موجود میان طرفین آتش بس را فراهم آورده و آن ها را جهت نفوذ هر چه بیشتر در شرق و شمال سوریه مجددا به جان یکدیگر اندازد.

۴٫ رسانه های خبری در روزهای اخیر گزارش داده اند که شهر حلب در شمال سوریه آرام بوده است و و روس ها نیز اعلام نموده اند که برای حفظ توافق ترک مخاصمه حملات هوایی‌اش را متوقف کرده اند. با این حال از زمان برقراری نصفه و نیمه آتش بس، دو طرف مدام یکدیگر را به نقض آن متهم می نمایند. منابع خبری مخالفان سوری روز یکشنبه ۲۸ فوریه اعلام کردند، در دومین روز از اعلام آتش‌بس در سوریه جنگنده های روسیه با انجام عملیات هوایی علیه مواضع مخالفان در عمل آتش بس را نقض کردند.

نغم الغادری معاون رئیس ائتلاف مخالفان سوری، در واکنش به نقض توافق آتش بس، علیه روسیه و اسد در سازمان ملل متحد، شکایت کرده است. الغادری هشدار داد که چنانچه نقض آتش بس از سوی روسیه و نیروهای اسد ادامه یابد، احتمال فروپاشی توافق آتش‌بس زیاد خواهد بود. مخالفان می گویند طی دو روز گذشته نیروهای اسد و روسیه ۱۵ مورد آتش بس را نقض کردند.

اظهارات منابع مخالفین در حالی است که روسیه انجام پروازهای جنگی در روز یکشنبه را تایید نکرده است و در مقابل می گوید ۹ مورد نقض آتش بس را شناسایی کرده است. هم زمان وزارت دفاع روسیه روز یکشنبه به نقل از مرکز هماهنگی آتش‌بس در سوریه اعلام کرد، توپخانه ارتش ترکیه به شدت شهرک «تل ابیض» را گلوله باران کردند. خبرگزاری انترفاکس، به نقل از رئیس هماهنگی اجرای آتش‌بس گفت، روسیه با مشاهده نقض آتس بس، از ایالات متحده، اردن و عمان خواست تا در باره مسئله بررسی کنند.

برآورد مواضع رد و بدل شده و با توجه به برقراری تنها دو هفته ای ترک مخاصمه ( در صورت لزوم و موافقت طرفین تمدید خواهد شد) گواه آن است که آتش بس به تار مویی بند است و هر آن می تواند از سوی یکی از طرفین مورد مناقشه نقض شده و یک طرفه فسخ گردد، لذا نمی توان با قاطعیت نسبت به پابرجایی آن حتی در هفته های آینده سخن راند.

فرهنگ نیوز