ائتلاف در بغداد، تشویش در واشنگتن

بصیر، حملات یازده سپتامبر ۲۰۰۱ را می توان نقطه عطفی برای جامعه بین المللی دانست، رخدادی که منجر به اتخاذ رویه ای تهاجمی از سوی ایالات متحده آمریکا تحت عنوان مبارزه با تروریسم شد، فرآیندی که منجر به سقوط حکومت طالبان و صدام حسین در افغانستان و عراق شد.

حمله ی ایالات متحده آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ مورد انتقاد بسیاری از اعضای جامعه بین المللی قرار گرفت. شماری از متحدین آمریکا نظیر آلمان و فرانسه در کنار قدرت هایی نظیر روسیه و چین صراحتا مخالفت خود با این حمله را بیان کرده و آن اقدامی خارج از رویه ی بین المللی قلمداد کردند. به واقع آمریکا در حمله ی به عراق بر خلاف حمله ی به افغانستان بدون مجوز سازمان ملل متحد و صرفا با اتکا به شواهدی نظیر همکاری دولت صدام حسین با القاعده و گروه های تروریستی و هم چنین فعالیت رژیم بعثی جهت دستیابی به سلاح های کشتار جمعی اقدام نمود، امری که پس از سقوط رژیم بعثی و نبود چنین سلاح هایی زمینه رسوایی ایالات متحده را فراهم آورد.

برآورد تحولات خاورمیانه در یک دهه اول هزار سوم نشان می دهد که ایالات متحده آمریکا تحت عنوان مبارزه با تروریسم در راستای منافع خویش در این منطقه استراتژیک گام بر داشته بود. اجرای بی کم و کاست طرح های خاورمیانه جدید و خاورمیانه بزرگ البته به گونه ای گام به گام در کنار مهار ایران، حفاظت از اسرائیل و استیلا بر مسیر ترانزیت انرژی موجود در منطقه را می توان از اهداف کلان واشنگتن بر شمرد.

به باور بسیاری از ناظرین بین المللی، هدف از اشغال عراق توسط نیروهای آمریکایی را می توان در مقوله ای که بدان اشاره شد سنجید. تشکیل حکومتی وابسته به آمریکا و ظاهرا دموکراتیک که می توانست الگویی برای کشورهای منطقه محسوب شود و در اختیار گرفتن نفت این کشور جزو برنامه های کلیدی واشنگتن محسوب می شود. اهمیت دستیابی به اهداف فوق برای واشنگتن به حدی بود، که آمریکا را در طول یک دهه اخیر در برابر شماری از متحدین عرب خود در منطقه قرار داده است، متحدینی که با ناخرسندی به اقدامات آمریکا نگریسته و آن را به زیان مصالح جهان عرب می پنداشتند.

برآیند تحولات عراق در طول ۱۲ سال گذشته ( از زمان سقوط صدام حسین تا به امروز) به وضوح عدم تحقق خواست آمریکایی ها را در این کشور نشان می دهد. بر خلاف خواست استراتژیست های آمریکایی این سکولارهای شیعه نبودند که توانستند قدرت را در عراق به دست آورند، بلکه این گروه های سیاسی شیعه نزدیک به ایران بودند که توانستند در فرآیندی دموکراتیک قدرت را در عراق قبضه نمایند.

حمایت جمهوری اسلامی از گروه های معارض ضد رژیم صدام حسین نظیر مجلس اعلای انقلاب اسلامی، حزب الدعوه، سپاه بدر و… و هم چنین معارضین کرد متشکل از دو حزب کلیدی دموکرات و اتحادیه میهنی در طول سه دهه حکمرانی صدام حسین و استقرار آن ها در ایران سبب شد که بلافاصله و پس از ایجاد خلا قدرت در عراق پس از اسقاط رژیم بعثی، این جریان ها و گروه های نزدیک به ایران باشند که بتوانند قدرت مطلق در عراق را از آن خود کنند.

ایالات متحده آمریکا در طول سال های اخیر همواره از سوی متحدین منطقه ای خود نسبت به اقدامات غیر سازنده اش که منجر به قدرت گیری فزاینده ایران شده بود تحت فشار قرار داشته است. خروج تدریجی نیروهای آمریکایی را می توان آخرین ضربه مهلک بر پیکر جناح آمریکایی دانست که خواستار وابستگی عراق به واشنگتن بود. به واقع خروج نظامیان آمریکایی از عراق زمینه نزدیکی بیش از تهران و بغداد را فراهم آورد تا آن جا که برخی صاحب نظران از دو کشور فوق بسانی متحدینی در منطقه نام برده اند.

معضل های پیش روی عراق و ایجاد ائتلاف تهران-بغداد

برآورد یک دهه دموکراسی شکننده و نوپای حاکم بر عراق نشان می دهد که فقدان مدنیزه بودن جامعه، ناکارآمدی دولت در رفع معضلات اقتصادی و اجتماعی، وجود شکاف میان اقوام و جریان ها، دمیدن بر تعارض های قومی و مذهبی، عدم ترویج روحیه ای ملی و هم چنین عدم اعتماد سازی از سوی جناح های حاکم تدریجا منجر به چندپارگی این کشور شده است. نگاهی به سال های پایانی حکومت نوری مالکی به وضوح بیان گر چندپارگی جامعه عراق است.

ایالات متحده آمریکا که هم چنان خود را در منافع عراق سهیم دیده (به دلیل اسقاط رژیم بعثی)، این بار با در پیش گرفتن سیاستی چند گانه زمینه تنش و تضادهای فزاینده میان گروه های عراقی را فراهم آورد. به طور مثال در حالی که مقامات کاخ سفید مدام بر تعهد خود مبنی بر یکپارچگی عراق تاکید می نمودند، پنتاگون به گونه ای جداگانه به ارتباط گیری با کردها پرداخته و شرایط را برای خودمختاری و نهایتا استقلال این منطقه فراهم می آورد.

بروز تنش در سوریه و شکل گیری جریان های افراطی در این کشور و نارضایتی شماری از جریان های عراقی از اقدامات غیر سازنده دولت نوری مالکی، عراق را به سمت پرتگاهی خطرناک سوق می داد. اعتراضات گسترده در رمادی و فلوجه و برخورد خشونت آمیز ارتش و نیروهای وفادار به مالکی با جریان اهل سنت حاکم بر این منطقه به شکلی روزانه بر تعصب قومی و مذهبی عراقی ها افزوده و از میزان عرق ملی شان کاسته است. فضایی که به بهترین نحو از سوی مقامات آمریکایی و غربی مورد استفاده قرار گرفته و مدام بر دولت عراق جهت حرکت به سوی خواست های شان به بهانه حمایت از آن چه جریان های عراقی و وضع دموکراسی در این کشور می نمودند فشار وارد نموده اند. به طور نمونه مقامات آمریکایی بر خلاف تعهدات شان از اعطای سلاح های مورد نیاز نیروهای نظامی عراق جهت برقراری امنیت در این کشور امتناع می ورزیدند.

افزایش تنش ها میان آمریکا و دولت مرکزی عراق و اقدامات مخربانه شماری از همسایگان این کشور نظیر عربستان سعودی و اردن جهت گسیل تروریست ها به عراق به گونه ای تدریجی موجب  نزدیکی بیش از پیش تهران و بغداد را فراهم آورد تا آن جا که این تهران بود که توانست خلا قدرت در عراق در دوره شکاف میان جریان های این کشور در تعیین نخست وزیر را تسهیل نموده و به عنوان اولین کشور به حمایت از عراقی در مواجه با تروریست های داعش برخیزند.

خطر تروریسم داعش

ژوئن ۲۰۱۴ را می توان نقطه ی عطفی برای تاریخ عراق دانست. مقطعی که تکفیری های داعش با حمله ای برق آسا توانستند در مدت بسیار کوتاه بخش های وسیعی از چند استان عراق را به تصرف خود در آورند. شهر موصل دومین شهر بزرگ عراق جزو متصرفات تکفیری ها بوده است. به واقع نارضایتی موجود در بخشی از جامعه اهل سنت عراق، در کنار عدم تعهد ملی برخی جریان ها و عدم اقتدار ارتش در کنار خیانت برخی گروه ها زمینه نفود گسترده داعش در عراق را فراهم آورد.

برآورد حمله ی تکفیری ها نشان می دهد که آن ها با آگاهی از تحولات عراق و وجود تنش های فزاینده میان سه گروه غالب شیعیان، سنی ها و کردها توانستند در بهترین زمان ممکن به این کشور حمله نمایند. شدت حملات و پیشروی های داعش به گونه ای بود که شماری از آگاهان از تصرف احتمالی بغداد و اربیل پایتخت اقلیم در آینده ای نه چندان دور خبر می دادند. در این میان جمهوری اسلامی به عنوان اولین کشور وارد عرصه نبرد با داعش شده و به تجهیز و آموزش نیروهای نظامی عراق، نیروهای مردمی و پیش مرگه های کرد پرداخت.

ایالات متحده با تعلل عمدی در قبال حمله ی داعش و تکیه بر رفع شکاف ها در عراق میان گروه های مختلف به عنوان پیش شرطی جهت حمایت نظامی واشنگتن از بغداد زمینه رشد داعش را فراهم آورد. حضور دیرهنگام آمریکایی ها نیز تاثیر چندانی بر معادلات عراق نگذارده تا آن جا که با وجود گذشته قریب به یک سال از تشکیل ائتلاف متشکل از شصت کشور به رهبری آمریکا جهت مقابله با داعش تا کنون شکست میدانی چشمگیری بر تروریست های داعش جز در مناطقی که در آن پیش مرگه ها حضور داشته اند تحمیل نشده است.

به واقع آمریکایی ها با آکاهی نسبت به تحولات عراق و سوریه و آگاهی نسبت به تعارض های قومی حاکم بر این دو کشور بر خلاف اظهارات ظاهری شان مبنی بر تعهد به یکپارچگی عراق و سوریه در راستای تجزیه این دو کشور گام بر داشته اند. حمایت مطلق از کردها در عراق و سوریه و عدم پشتیبانی از دولت مرکزی عراق و تلاش برای سرنگونی دولت اسد در سوریه، نرمش نسبی در برابر جریان های تکفیری داعش و النصره و حمایت از گروه های معارض سکولار و… فضای عراق و سوریه را به سوی تجزیه مطلق سوق داده است.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان رهبر جریان مقاومت در منطقه با صرف هزینه های بالا حمایت از دولت های دمشق و بغداد را در صدر اولویت های خود قرار داده است. حملات اخیر روسیه در سوریه و اعلام آمادگی جهت مشارکت جنگنده های روس در عراق جهت مقابله قاطع با داعش را می توان آغازگر ائتلافی جدیدی در منطقه دانست، ائتلافی متشکل از عراق، سوریه، ایران و روسیه.

آسوشیتد پرس در گزارشی که اخیرا منتشر شده و مورد استناد بسیاری از صاحب نظران قرار گرفته بر شکل گیری این ائتلاف صحه گذارده است. آسوشیتد پرس به نقل از برخی منابع عراقی و در خلال حملات هوایی روسیه بر فراز سوریه مدعی شده بود که ایران و به ویژه سردار قاسم سلیمانی فرمانده نیروهای قدس سپاه، نقش مؤثری در آغاز حملات هوایی روسیه علیه اهدافی در سوریه داشته است. خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از دو مقام عراقی خبر داده که قاسم سلیمانی در ماه اوت به مسکو رفته و با پوتین دیدار کرده است. بر اساس این گزارش سلیمانی حامل پیامی از ایران برای ترغیب مسکو به حمله در سوریه بوده است.

بر اساس این گزارش پوتین و سلیمانی نقشه‌ها و عکس‌های هوایی را با یک دیگر مرور کرده و تبادل اطلاعات کرده‌اند. همچنین سلیمانی گفته بر اساس شواهد و مدارک موجود اگر مسکو وارد عمل نشود، شبه‌نظامیان می‌توانند تا نزدیکی دروازه‌های روسیه پیش بروند.

به گزارش آسوشیتدپرس در این دیدار همچنین قراری برای تشکیل یک مرکز تبادل اطلاعات در بغداد میان عراق، سوریه، ایران و روسیه گذاشته شده و در همان ماه اوت وارد مرحله اجرایی شده است.

سخن تشکیل ائتلاف چهارگانه از سوی تهران، مسکو، بغداد و دمشق این روزها بر کسی پوشیده نبوده و مکررا از سوی مقامات کشورهای دخیل در ائتلاف بیان می شود. محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام و فرمانده اسبق سپاه پاسداران ایران، روز شنبه ۱۸ مهر گفته بود که ائتلاف چهار کشور ایران، روسیه، سوریه و عراق «دائمی» نشده است و «فقط برای مبارزه با داعش است اما جلساتی نیز بین این چهار کشور بوده است». رضایی  روز جمعه ۱۰ مهر، نیز گفته بود که روسیه «به طور جدی» در سوریه «وارد شده است و احتمال دارد در عراق هم به نفع دولت این کشور وارد شود».

موضوع عراق و افزایش همکاری با روسیه نیز پیش از این، در پنجم مهر ماه، زمانی که ارتش عراق اعلام کرد با هدف مقابله با تهدید‌های گروه موسوم به داعش با روسیه همکاری می نماید مطرح شده بود. لذا می توان پیش بینی نمود که در روزهای آینده دامنه مقابله با تکفیری ها از سوریه به عراق نیز سرایت نموده و ائتلاف فوق در یک همکاری نزدیک در پی سرکوب گروه های مسلح برآیند. آن چنان که آسوشیتدپرس در گزارش اخیرش آورده بود که در دیدار بین پوتین و سلیمانی موضوع تبادل‌ها و همکاری‌های اطلاعاتی چهار کشور، روسیه، ایران، عراق و سوریه نیز مطرح شده است.

موضع غیر شفاف آمریکا در رابطه با حکومت بغداد و  عدم انگیزه کافی برای سرکوب تروریست های داعش و ظن این موضوع که آمریکا در پی تجزیه عراق است، صبر مقامات عراقی را به سر برده و آن ها را به سوی نزدیکی بیش از پیش به مسکو و تهران سوق داده است. روسیه بر خلاف آمریکا مخالف تجزیه عراق بوده و بارها آمادگی خود را برای اعطای کمک های نظامی و فروش تسلیحات مدرن به بغداد اعلام نموده است.

نگرانی واشنگتن از حضور عراق در ائتلاف

نزدیکی فزاینده دولت حیدرالعبادی به تهران و مسکو جهت مقابله با تروریسم و طرح موضوع خرید سلاح از روسیه بر نگرانی کاخ سفید افزوده است. به واقع واشنگتن اکنون تمامی هزینه هایی که در طول ۱۲ سال اخیر جهت نفوذ در دولت تازه تاسیس عراق متحمل شده است را از دست رفته می یابد و با رقیبی جدید به نام روسیه نیز در عراق مواجه شده است. عدم ارسال تجهیزات جنگی از سوی پنتاگون برای ارتش عراق، دولت العبادی را به ارتباط گیری با مسکو سوق داده است.

واشنگتن تایمز در گزارش اخیرش آورده است که عراق بمباران مواضع جنگجویان داعش را با کمک یک مرکز اطلاعاتی جدید که ایران، روسیه و سوریه آن را مدیریت می کنند، آغاز کرده است. همکاری میان این چهار کشور سبب بروز نگرانی هایی در واشنگتن درباره تهدید منافع آمریکا در منطقه خاورمیانه شده است.

حکیم الزاملی رئیس کمیته دفاعی و امنیتی پارلمان عراق روز سه شنبه اعلام کرد این مرکز حدود یک هفته است که عملیاتی شده است و اطلاعاتی را برای انجام حملات هوایی علیه یک مقام سطح متوسط داعش فراهم کرده است. کاخ سفید با نگرانی واضح به این موضوع واکنش نشان داد. این اتفاق درست دو هفته پس از آن روی داد که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه برای بمباران مناطقی در سوریه که در آن اکثرا شورشیان ضد دولتی از جمله شورشیان داعش و گروه های شورشی تحت حمایت آمریکا هدف قرار گرفته اند چراغ سبز دریافت کرد .

به گفته یک مقام عراقی (که خواست نامش فاش نشود)، دو ژنرال روسی در این مرکز اطلاعاتی در بغداد مستقر شده اند. الزاملی که یک سیاست مدار شیعه پیش رو می باشد، اعلام کرد هر یک از این چهار کشور، شش عضو در این مرکز اطلاعاتی دارند و اطلاعات را به اشتراک می گذارند و همکاری های امنیتی می کنند . نشست های آن ها در منطقه سبز بغداد برگزار می شود، منطقه ای که زمانی مقر آمریکا بود. این مقام عراقی همچنین گفت:‌ «ما بر این باوریم این اقدام به شدت مفید است. ایده ما این است که روابط را با ایران، روسیه و سوریه رسمی کنیم. ما خواستار یک هم پیمانی نظامی همه جانبه هستیم.»

الزاملی گفت جنگنده های عراقی این هفته بر اساس اطلاعاتی دریافتی از مرکزی که روس ها ریاست آن را بر عهده دارند، کاروانی را بمباران کردند که گفته می شود ابوبکر البغدادی رهبر شورشیان داعش در آن حضور داشت. مقامات امنیتی بعدها اعلام کردند البغدادی در این کاروان حضور نداشته است. الزاملی همچنین گفت:‌ «ما می توانیم از اطلاعات روس ها استفاده زیادی کنیم حتی اگر آن ها در حملات هوایی مشارکت نداشته باشند.»

ایجاد یک پایگاه امنیتی جدید در بغداد، جایی که دولت اوباما سال گذشته با عجله مشاوران نظامی را برای مقابله با تهدید ناشی از تروریست های داعش به این کشور اعزام کرد، نشان می دهد آمریکا در حال از دست دادن نفوذ خود در منطقه راهبردی و نفت خیز خاورمیانه است. مقامات عراقی که از عملیات ارتش آمریکا علیه جنگجویان داعش ناامید شده اند اعلام کرده اند در جنگ علیه شورشیان داعش به شدت بر روی روسیه رقیب سابق واشنگتن در زمان جنگ سرد و ایران حساب می کنند.

فرهنگ نیوز