پرونده خونین آل سعود/ عربستان سال گذشته را چگونه سپری کرد؟
بصیر، کمتر چند روز از پایان سال ۱۴۳۶ قمری و آغاز سال ۱۴۳۷ می گذرد، سالی که در آن تحولات چشم گیر و پر فراز و نشیبی در سطح جهان اسلام به وقوع پیوست. سال ۱۴۳۶ در حالی به اتمام رسید که هم چنان بحران در سوریه تداوم یافته، یمنی ها هم چنان درگیر نبردی خونیند، بحرینی ها چشم انتظار حکومتی دموکراتیک و بی ثباتی در شمال آفریقا بیداد می کند. با این حال در میان کشورهای اسلامی کمتر کشوری را می توان یافت که به اندازه عربستان سعودی در این سال با معضلات و تحولات گوناگون و عمدتا ساختارشکنانه ای دست و پنجه نرم نموده است.
وب سایت اخبار ۲۴ به مناسبت آغاز سال نوی قمری به تحولات سیاسی-اجتماعی عمده حاکم بر رژیم سعودی در سال سپری شده در غالب تصاویر و توضیحاتی پرداخته که در زیر قابل مشاهده است. گفتنی است که تصاویر بر گرفته از این وبسایت بوده و صرفا توضیحاتی مازاد در زیر هر یک از تصاویر آورده شده است.
سعودی ها در ابتدای سال ۱۴۳۶ شاهد مرگ ملک عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه این کشور بودند. شماری از رسانه های منطقه پیش از اعلام رسمی خبر مرگ ملک عبدالله گمانه زنی های متعددی در این باره صورت داده بودند تا آن جا که حتی برخی از آن ها حتی پس از انتشار خبر درگذشت پادشاه سعودی، مرگ او را به چند ماه پیش نسبت داده و سران سعودی را به عدم بیان حقایق در این باره متهم نمودند. عبدالله به دلیل کهولت بالای سن مدت ها در میادین رسمی سیاسی حاضر نشده بود. اگرچه او کمتر از یک دهه سکان هدایت سعودی را عهده دار بود، با این حال وی در طول چند دهه گذشته یکی از صاحب نفوذترین عناصر در هیات حاکمه سعودی بوده و در اتخاذ مواضع داخلی و بین المللی ریاض نقشی اساسی ایفا نموده بود.
آن چنان که تصور می شد بلافاصله پس از مرگ عبدالله، سلمان بن عبدالعزیز ولی عهد او رهبری سعودی را عهده دار شد. سلمان که پنج دهه والی گری استان ریاض را در کارنامه خود داشته توانسته بود با خلا ایجاد شده پس از مرگ دو ولی عهد ملک عبدالله (سلطان و نایف) و قانون حاکم بر سعودی (انتقال قدرت در میان فرزندان عبدالعزیز) به سرعت پلکان قدرت را طی کرده و عهده دار وزارت دفاع و ولایت عهدی گردد. ناظران از همان مقطع پیش بینی نمودند که سیاست سعودی در دوره سکان داری سلمان چه در عرصه داخلی و چه بین المللی سختگیرانه تر خواه شد. سلمان از طایفه سدیری ها محسوب شده که هفت برادر می باشند. جناح سدیری به قرابت فکری بالا با عناصر وهابی و حمایت از تکفیری ها شهره اند، از همین روست که از زمان قدرت گیری ملک سلمان شاهد رویکردهای رادیکال تری از سوی سعودی در سوریه و عراق و تقابل با جمهوری اسلامی هستیم.
با روی کار آمدن ملک سلمان، برادر ناتنی اش مقرن بن عبدالعزیز که به جناح میانه رو سعودی نزدیک بوده و پیشتر ولی ولی عهد محسوب می شد، در جایگاه ولایت عهدی قرار گرفت. با این حال شماری از کارشناسان شبه جزیره عربستان تغییرات گسترده صورت گرفته در راس کابینه سعودی من جمله عزل فرزندان عبدالله (پادشاه متوفی) و تعیین محمد بن نایف به عنوان ولی ولی عهد را در راستای تغییر موازنه قدرت به نفع جناح سدیری ها ارزیابی نمودند. تصویر فوق متعلق به محمد بن نایف ولی ولی عهد سعودی می باشد. از محمد بن نایف به عنوان یک عنصر امنیتی نزدیک به آمریکا نام برده می شود. نکته حائز اهمیت در این باره آن که محمد بن نایف اولین نوه ی ملک عبدالعزیز بنیان گذار سعودی می باشد که در پلکان منتهی به سلطنت قرار گرفته است.
بزرگترین رخداد سیاسی سال را می توان عزل مقرن بن عبدالعزیز ولی عهد سعودی از مقامش دانست، عزلی که رسانه های سعودی آن را استعفا نامیده و با خواست خود مقرن بن عبدالعزیز به توجیه آن پرداختند. واقعه فوق را می توان کودتایی نرم در خاندان سعودی دانست چرا که ضمن عدم پایبندی به وصیت بنیان گذار سعودی ( مادامی که فرزندان عبدالعزیز زنده است قدرت به نوادگان نخواهد رسید.) عملا قدرت در شاخه سدیری ها قبضه گردید. بنا بر تغییرات صورت پذیرفته محمد بن نایف به مقام ولایت عهدی منصوب شده و فرزند کوچک ملک سلمان ( محمد بن سلمان) بدون تجربه خاصی از مدیریت سیاسی در جایگاه وزارت دفاع و ولی ولی عهدی قرار گرفت. تصویر فوق متعلق به شاهزاده جوان محمد بن سلمان می باشد.
از سعود الفیصل به عنوان بنیان گذار و طراح سیاست خارجی عربستان نوین نام برده می شود. این فرزند ملک فیصل (پادشاه اسبق سعودی) پس از چهار دهه سکان داری وزارت خارجه در اواسط سال ۱۴۳۶ درگذشت. سعود الفیصل به نزدیکی مفرط با آمریکا و ضدیت شدید با جمهوری اسلامی ایران شهره بود. ملک سلمان بن عبدالعزیز پس از مرگ سعود الفیصل، عادل الجبیر دیپلمات ذی نفوذ و جوان سعودی را که در آن هنگام سفارت عربستان در واشنگتن را عهده دار بود به جای سعود الفیصل بر تخت وزارت خارجه نشاند. از الجبیر به عنوان اولین فرد خارج از فرزندان و نوادگان ملک عبدالعزیز نام برده می شود که توانسته بدین جایگاه در سیستم پادشاهی سعودی دست یابد. تصویر فوق سعود الفیصل را در کنار عادل الجبیر نشان می دهد.
آغاز حملات هوایی جنگنده های نظامی ائتلاف موسوم به طوفان قاطعیت به رهبری عربستان بر علیه جریان انصارالله در یمن را می توان آغازگر سیاست نوین و تهاجمی سعودی در منطقه دانست، سیاستی که در دهه های پیشین به محافظه کاری شهره بود. تحرکات روزافزون جریان انصارالله و تلاش برای سیطره بر تمامی یمن ( کشوری که حیات خلوت سعودی نامیده می شود) و خروج منصور هادی رئیس جمهور مستعفی نهایتا سعودی و ائتلافی متشکل از شیوخ خلیج فارس و اعراب شمال آفریقا را به اقدام همه جانبه بر علیه انقلابیون یمنی واداشت. شماری از ناظرین منطقه تغییرات صورت پذیرفته در سیاست دفاعی و خارجی سعودی را برگرفته از روی کارآمدن عناصر جدید و عمدتا جوان دانسته اند. با وجود گذشت ماه ها از حملات هوایی در یمن و پیشروی های مقطعی که منجر به مرگ هزاران تن در این کشور شده است، سعودی ها تا کنون در دستیابی به هدف نهایی (ساقط شدن انصارالله و تصرف پایتخت) ناکام مانده اند.
تغییرات در کابینه سعودی جهت تقویت قوای هم سو و حذف عناصر نا هم خوان هم چنان ادامه دارد. ملک سلمان در احکام جداگانه ای صالح بن عبدالعزیز آل شیخ، ولید بن صالح الصمعانی، دکتر عادل الطریفی، احمد بن عقیل الخطیب، خالد العرج و عزام الدخیل را به ترتیب به سمت های وزارت شئون اسلامی و اوقاف، وزیر دادگستری، فرهنگ و رسانه، بهداشت، خدمات شهری و آموزش منصوب نمود.
تشکیل مجالسی جهت رسیدگی به امور اقتصادی، امنیتی و سیاسی از دیگر اقدامات رهبران عربستان سعودی در اواخر سال پیشین هجری بوده است. کاهش درآمدهای نفتی، نحوه مدیریت جنگ در یمن و نگرانی از نفوذ داعش در شبه جزیره از اهداف ریاض در تشکیل این مجالس بوده است. اهمیت مجالس فوق به اندازه ای بوده که شخصیت های تراز اول سیاسی و امنیتی کشور هم چون شاهزاده محمد بن سلمان وزیر دفاع و محمد بن نایف ریاست این مجالس را بر عهده داشته اند.
انفجار مساجد شیعیان واقع در شهر قطیف در شرق عربستان که بعدتر توسط تکفیری های داعش بر عهده گرفته شد از تحولات عمده امنیتی عربستان در سال پیشین قمری بوده است. بر اثر این اقدام جنایت کارانه ده ها تن از شیعیان به شهادت رسیده و و شماری مجروح شدند. انفجارهای فوق دامنه فعالیت های داعش را از سطح منطقه شامات، عراق و شمال آفریقا گسترش داده و به شبه جزیره عربستان رساند. برخی از رهبران شیعیان عربستان، حکومت را به اهمال و کاستی در مقابله با ترویج اندیشه های ضد شیعی و ارهابی متهم می نمایند.
سقوط جرثقیل در مسجد الحرام را می توان از دیگر اقدامات مدیریت ناصحیح حکومت چند ماهه ملک سلمان بن عبدالعزیز دانست، حادثه ی ناگواری که به مرگ ۱۱۱ تن و جراحت ده ها نفر دیگر منجر شد. رهبران سعودی ضمن اعلام برخورد با شرکت مسبب این وضع (شرکت برادران بن لادن) بدون عذرخواهی اعلام نمودند که تمامی غرامت وارده را به صدمه دیدگان پرداخت می نمایند. سقوط جرثقیل فوق پس از وقوع طوفانی نسبتا شدید و کم نظیر در شهر مکه مکرمه به وقوع پیوست.
بزرگ ترین حادثه ناگوار سال را می توان واقعه هولناک منا در مراسم حج تمتع سال دانست، واقعه ای که به مرگ هزاران تن منجر شد. بنابر آن چه مقامات سعودی ذکر کرده اند واقعه زمانی صورت پذیرفت که جمعیتی زیادی اشتباهی مسیری متفاوت را طی نموده و بر اثر برخورد حجاج با یکدیگر، شمار کثیری کشته شدند. بر خلاف گزارش رسمی سعودی که تعداد تلفات را تنها در حدود ۸۰۰ تن عنوان نموده اند، جمع آمار کشته شدگان کشورهای مختلف به بیش از شش هزار تن می رسد. صرفا از ایران قریب به ۵۰۰ تن شهید و مفقود شده اند. برآورد وقایع ناگوار حج امسال که زمینه مرگ شمار کثیری از مسلمانان را فراهم آورد نشان می دهد که در خوش بینانه ترین حالت سو مدیریت رهبران تازه کار سعودی و عدم رفع معضلات پیش رو در روند برگزاری این مراسم روحانی منجر به وقوع این رخداد هولناک گشت، این در حالی است که برخی از صاحب نظران دلایلی دال بر هدفمند بودن این حادثه مطرح نموده اند.
