فرمانی از امام که هنوز تحقق کامل نیافته است
بصیر، هفتم دی ماه ۱۳۵۸ و با گذشت تقریبا یک سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی (ره) با صدور فرمان تشکیل نهضت سواد آموزی، ملت ایران را به مبارزه با نقیصه بیسوادی فرا خوانده و از مسئولان خواستند تا آموزش و پرورش با تمام امکانات بپا خیزد و بیسوادی را از ریشه برکنند.
متن پیام تاریخی امام خمینی(ره) بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
ن و القلم و ما یسطرون
ملت شریف ایران می دانید که در رژیم گذشته آنچه بر ملت مبارز ایران سایه افکنده بود، علاوه بر دیکتاتوری و ظلم، تبلیغات بی محتوا و هیچ را همه چیز جلوه دادن بود. ملتی که در همه ابعاد از حوایج اولیه محروم بود وانمود می شد که در اوج ترقی است. از جمله حوایج اولیه برای هر ملت در ردیف بهداشت و مسکن بلکه مهمتر از آنها، آموزش برای همگان است. مع الاسف کشور ما وارث ملتی است که از این نعمت بزرگ در رژیم سابق محروم و اکثر افراد کشور ما از نوشتن و خواندن بر خور دار نیستند چه رسد به آموزش عالی. مایه بس خجلت است که در کشوری که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می کند که طلب علم را فریضه دانسته است، از نوشتن و خواندن محروم باشد. ما باید در برنامه درازمدت فرهنگ وابسته کشورمان را به فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم و اکنون بدون از دست دادن وقت و بدون تشریفات خسته کننده برای مبارزه با بی سوادی بطور ضربتی و بسیج عمومی قیام کنیم تا ان شاء الله در آینده نزدیک هر کس نوشتن و خواندن ابتدایی را آموخته باشد. برای این امر لازم است تمام بی سوادان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران با سواد برای یاد دادن بپاخیزند و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات به پا خیزد و از قرطاس بازی و تشریفات اداری بپرهیزد . برادران و خواهران ایمانی ! برای رفع این نقیصه درد آور بسیج شوید و ریشه این نقص را از بن بر کنید . تعلیم و تعلم عبادتی است که خداوند تبارک و تعالی ما را بر آن دعوت فرموده است . ائمه جماعات شهر ستانها و روستاها مردم را دعوت نمایند و در مساجد و تکایا با سوادان نوشتن و خواندند را به خواهران و برادران خود یاد دهند و منتظر اقدامات دولت نباشند و در منازل شخصی اعضای بی سواد را تعلیم کنند و بی سوادان از این امر سر پیچی نکنند . من از ملت عزیز امید دارم که با همت والای خود بدون فوت وقت ایران را به صورت مدرسه ای در آورند و در هر شب و روز و در اوقات بی کاری یکی دو ساعت را صرف این عمل شریف نمایند . بپا خیزید که خداوند متعال با شماست . از خدای تعالی سعادت و سلامت و رفاه ملت شریف را خواستارم .
و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
روح الله الموسوی الخمینی
هفتم دی ماه ۵۸ مطابق با هشتم صفر ۱۴۰۰ [۱]
پس از رهبر کبیر انقلاب اسلامی، مقام معظم رهبری نیز همواره در تمام این سالها و به بهانه های مختلف از اهمیت کسب علم و نقش نهضت سواد آموزی گفته‌اند و همواره توصیه هایی در جهت بهبود و پیشرفت این امر داشته‌ند.
قسمتی از سخنان مقام معظم رهبری در این باره؛
«برادران و خواهران نهضت سوادآموزی بدانند که در حال جهادند. به شهرها و روستاهای دورافتاده رفتن و درِ خانه‌ها را زدن و در مساجد کلاس تشکیل دادن و بدون چشمداشتِ احسنت و تشکری، علم و سواد را – که ارزنده‌ترین هدیه‌هاست – به مردم دادن، یک جهاد است. بیسوادی، برای همه‌ی جوامع انسانی یک لکه‌ی ننگ است؛ اما برای یک جامعه‌ی مسلمان انقلابی، در این دوران و عصر پُرزحمت که قدرتهای بزرگ از بیسوادی و ناآگاهی مردم استفاده میکنند، بیشتر مایه‌ی ننگ است. نمیخواهم به بیسوادان اهانت بکنم؛ اما بیسوادی واقعاً لکه‌ی ننگی است. خود بیسوادان و در کنار آنان باسوادان، تلاش کنند که این لکه‌ی ننگ را بشویند.
این حرکتی که در تابستان امسال شروع شد و شما عزیزان نهضت سوادآموزی، با پیشگامی دولت و رئیس‌جمهور محترممان، این کار را انجام دادید و پیشرفتهایی کردید، خیلی باارزش بود؛ اما نگذارید نیمه‌کاره بماند. وسط راه نمانید؛ تا آخر بروید.
آن وقتی که در دنیا خبری از علم و سواد و درس و مشق و نشانه‌های تعلیم و تعلم وجود نداشت، اسلام و قرآن ما با «اقرأ» شروع کرد و به قلم و نوشته سوگند خورد و اسیر جنگی را در مقابل یاد دادن چند کلمه آزاد کرد. این، متعلق به چهارده قرن پیش است.
همان کارهای اسلام و نبىّ‌مکرم ما(صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم) موجب شد که جامعه‌ی امّىِ عرب (امّی، یعنی بیسواد)؛ [۲] در زمانی که اروپای امروز هیچ خبری از علم و دانش نداشتند، دارنده‌ی بزرگترین دانشگاهها و بزرگترین دانشمندان و فارابیها و ابن‌سیناها و محمّدبن زکریاها و ابوریحان‌ها و دیگران و دیگران شود. یعنی در صدر اسلام، مبارزه‌ی با بیسوادی و تحریص و تحریض به علم و دانش، جامعه‌ی اسلامی را حدود هفت، هشت قرن از همه‌ی دنیای متمدنِ آن روز جلوتر برد. البته بعد ما رجعت کردیم، مسلمانان تنبلی کردند و کار ما به این‌جا رسید؛ ولی حالا میتوانیم دوباره شروع کنیم. دوباره انقلاب شد، دوباره اسلام سر کار آمد و حالا دیگر بیسوادی معنی ندارد.» [۳]
نگاهی آمادی به وضعیت بی سوادی در کشور
طبق سرشماری که در سال ۹۰ انجام شد؛ افراد بی سواد بالای شش سال ۹ میلیون و ۷۱۶ نفر معادل ۶/۱۴ درصد، افراد ۱۰ تا ۴۹ سال که گروه هدف سازمان نهضت سوادآموزی را تشکیل می دهند، سه میلیون و ۴۵۶ هزار نفر معادل ۸/۶ درصد هستند که مهارت خواندن و نوشتن را طبق گفته خودشان ندارند.
“میانگین سال های تحصیل” به عنوان دومین شاخص توسعه انسانی در جهان مطرح می شود. که در ایران ۳٫۷ است. طبق این شاخص ایران رتبه ۱۱۱ را در جهان دارد که البته با وجود اینکه ۱۲ سال تحصیل در کشور رایگان است این رتبه تأسف آور است.
علل وجود بی سوادی در ایران
– کسانی که در سنین بالا و در روستاهای دور افتاده زندگی می کنند و دسترسی به مراکز آموزشی ندارند.
– وجود فقر برای کسانی که در حاشیه شهرهای کوچک و بزرگ زندگی می کنند.
– کسانی كه به دلیل مسائل اجتماعی از تحصیل محروم‌اند. مانند كودكان طلاق و كودكان بی‌سرپرست و بدسرپرست، كودكانی كه والدین معتاد دارند.
– کسانی كه درآمد خانواده كفاف تحصیل آنها را نمی‌دهد. مانند کودکان کار.
– کسانی که به دلیل معلولیت های جسمی از تحصیل بازمانده اند.
– در برخی مناطق اجازه تحصیل به دختران داده نمی شود.
از آنجا که بی سوادی تنها یک امر فردی نیست و ریشه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارد لازم است با نگاهی عمیق و اراده جدی درصدد ریشه کن کردن کامل آن برآییم. باید نوع نگاه جامعه و مسئولان به این مسئله عوض شود و همه باید در این مورد خود را مسئول بدانیم و گامی در جهت رشد سواد و آگاهی و پیشرفت ملی کشور خویش برداریم.
[۱] صحیفه نور ، جلد یازده ، ص ۱۶۱ مورخه هفتم دی ۱۳۵۸
[۲] هوالّذی بعث فی الامّیّین (سوره جمعه – آیه ۲)
[۳] بیانات در دیدار مسئولان دفاتر نهضت سوادآموزی۱۳۶۹/۰۷/۰۴
فرهنگ نیوز
